Nauka społeczna Kościoła

91. Tajemnica Eucharystii uzdalnia nas i przynagla do odważnego angażowania się w struktury tego świata, by wnieść w nie tę nowość odniesień, która ma swe niewyczerpalne źródło w darze Boga. Modlitwa, którą powtarzamy podczas każdej Mszy św.: „Chleba naszego powszedniego daj nam dzisiaj” zobowiązuje nas, byśmy czynili wszystko co możliwe, współdziałając z instytucjami międzynarodowymi, państwowymi i prywatnymi, by ustało lub przynajmniej zmniejszyło się w świecie zgorszenie głodu oraz niedożywienia, z powodu którego cierpi tak wiele milionów ludzi, nade wszystko w krajach będących na drodze rozwoju. Szczególnie chrześcijanin świecki, uformowany w szkole Eucharystii, wezwany jest do bezpośredniego podejmowania swojej odpowiedzialności politycznej i społecznej. Aby mógł stosownie spełniać swe zadanie, trzeba go przygotować poprzez konkretne wychowanie do miłości i sprawiedliwości. W tym celu, jak proponował Synod, konieczne jest, by w diecezjach oraz wspólnotach chrześcijańskich znana była i stosowana społeczna nauka Kościoła²⁴⁸. W tym cennym dziedzictwie, wywodzącym się z najstarszej tradycji kościelnej znajdziemy elementy, które z głęboką mądrością wskazują kierunek reagowania chrześcijan na palące kwestie społeczne. Ta nauka, dojrzewając w ciągu całej historii Kościoła, charakteryzuje się realizmem i równowagą, co pomaga unikać poddawania się błędnym kompromisom czy też próżnym utopiom.

Uświęcenie świata i ochrona stworzenia

92. Aby rozwinąć głęboką duchowość eucharystyczną, zdolną do znaczącego wpływu na tkankę społeczną, trzeba, by lud chrześcijański, który składa dziękczynienie przez Eucharystię, miał świadomość, iż czyni to w imieniu całego stworzenia, starając się w ten sposób o uświęcenie świata i pracując intensywnie w tym celu²⁴⁹. Eucharystia rzuca potężne światło na ludzką historię i na cały kosmos. W tej sakramentalnej perspektywie uczymy się dzień po dniu, iż każde kościelne wydarzenie posiada charakter znaku, poprzez który Bóg się nam udziela i nas przynagla. W ten sposób eucharystyczna forma egzystencji może naprawdę sprzyjać autentycznej zmianie mentalności w odczytywaniu historii i świata. Wychowuje nas do tego sama liturgia, gdy kapłan podczas ofiarowania darów kieruje do Boga modlitwę błogosławieństwa i prośby dotyczącą chleba i wina, „owocu ziemi”, „winnego krzewu” oraz „pracy rąk ludzkich”. Tymi słowami, poza włączeniem całego ludzkiego trudu i aktywności w ofiarę złożoną Bogu, liturgia wzywa nas do uznania ziemi jako stworzenia Bożego, wytwarzającego potrzebne nam pożywienie. Ziemia nie jest niezależną rzeczywistością, samą materią, którą nieodpowiedzialnie się posługujemy według ludzkiej pożądliwości. Ma ona miejsce w dobrym zamyśle Boga, według którego wszyscy jesteśmy powołani, aby się stać synami i córkami w jedynym Synu Bożym, Jezusie Chrystusie (por. Ef 1, 4-12). Słuszne zatroskanie o warunki ekologiczne, jakie degradują naturę stworzoną w tak wielu częściach świata, znajduje pociechę w perspektywie chrześcijańskiej nadziei, która zobowiązuje do odpowiedzialnego działania na rzecz ochrony stworzenia²⁵⁰. W związku pomiędzy Eucharystią a kosmosem odkrywamy bowiem jedność Bożego zamysłu i możemy uchwycić głęboki związek pomiędzy stworzeniem i „nowym stworzeniem”, zapoczątkowanym przez zmartwychwstanie Chrystusa, nowego Adama. Uczestniczymy w nim już obecnie na mocy Chrztu (por. Kol 2, 12n), i w ten sposób nasze chrześcijańskie życie, karmione Eucharystią, otwiera się na perspektywę nowego nieba i nowej ziemi, nowego świata, w którym nowe Jeruzalem zstępuje z nieba, od Boga, „przystrojone jak oblubienica zdobna w klejnoty dla swego męża” (Ap 21, 2).

Przydatność Kompendium na temat Eucharystii

93. Na końcu tych refleksji, w których chciałem się zatrzymać nad wskazaniami wynikającymi z prac Synodu, pragnę również podjąć propozycję, jaką wysunęli Ojcowie, aby ułatwić ludowi chrześcijańskiemu wierzenie, celebrowanie i coraz głębsze przeżywanie tajemnicy eucharystycznej. Pod kierunkiem właściwych dykasterii będzie opublikowane Kompendium zbierające teksty zawarte w Katechizmie Kościoła Katolickiego, a mianowicie: modlitwy, wyjaśnienia modlitw eucharystycznych Mszału oraz wszystko, cokolwiek jeszcze może się okazać użyteczne dla poprawnego pojmowania, sprawowania oraz adorowania sakramentu Ołtarza²⁵¹. Życzyłbym sobie, aby ten dokument mógł się przyczynić do tego, by pamiątka Paschy Pana stawała się z każdym dniem coraz bardziej źródłem i szczytem życia i misji Kościoła, i pobudzała każdego wiernego, by czynił z własnego życia prawdziwy kult duchowy.

ZAKOŃCZENIE

94. Drodzy bracia i siostry, Eucharystia leży u źródła wszelkiej formy świętości i każdy z nas jest wezwany do pełni życia w Duchu Świętym. Iluż to świętych uczyniło autentycznym swoje życie dzięki pobożności eucharystycznej! Od św. Ignacego z Antiochii do św. Augustyna, od św. Antoniego Opata do św. Benedykta, od św. Franciszka z Asyżu do św. Tomasza z Akwinu, od św. Klary z Asyżu do św. Katarzyny ze Sieny, od św. Paschalisa Baylona do św. Piotra Juliana Eymard, od św. Alfonsa Marii Liguori do bł. Karola de Foucauld, od św. Jana Marii Vianneya do św. Teresy z Lisieux, od św. Pio z Pietrelciny do bł. Teresy z Kalkuty, od bł. Piergiorgia Frassatiego do bł. Iwana Mertza, by wymienić tylko kilku z tak wielu, których świętość zawsze miała swoje centrum w sakramencie Eucharystii.

Dlatego jest rzeczą konieczną, by w Kościele naprawdę wierzono w tę najświętszą tajemnicę, by ją pobożnie sprawowano, i by była ona przeżywana intensywnie. Dar, jaki Jezus czyni z samego siebie w tym sakramencie, pamiątce swej męki, świadczy, że wynik naszego życia zależy od naszego uczestnictwa w życiu trynitarnym, które w Nim jest nam dane na sposób definitywny i skuteczny. Celebracja i adoracja Eucharystii pozwala przybliżać się do miłości Boga i przylgnąć do niej osobiście, aż do zjednoczenia z umiłowanym Panem. Ofiara z życia, komunia z całą wspólnotą wierzących oraz solidarność z każdym człowiekiem są nieodzownymi składnikami tej „logiké latreía”, duchowego kultu, świętego i miłego Bogu (por. Rz 12, 1), w którym cała nasza konkretna rzeczywistość ludzka jest przemieniona na chwałę Bogu. Dlatego zapraszam wszystkich pasterzy, by dołożyli wszelkich starań, aby promować autentycznie eucharystyczną duchowość chrześcijańską. Prezbiterzy, diakoni oraz wszyscy, którzy spełniają posługę eucharystyczną, niech zawsze czerpią z tychże posług, spełnianych z uwagą oraz przygotowaniem, moc i zachętę do własnej, osobistej i wspólnotowej drogi uświęcenia. Zachęcam wszystkich świeckich, a w szczególności rodziny, by nieustannie znajdowały w sakramencie miłości Chrystusa potrzebne energie do przemiany swego życia w autentyczny znak obecności zmartwychwstałego Pana. Proszę wszystkie osoby konsekrowane, mężczyzn i kobiety, by ukazywali poprzez własne życie eucharystyczne blask i piękno wyłącznej przynależności do Pana.

95. Na początku czwartego wieku chrześcijański kult był jeszcze zakazany przez władzę cesarską. Niektórzy chrześcijanie Afryki Północnej, którzy czując się zobowiązani do celebracji dnia Pańskiego, stawiali czoło temu zakazowi. Zostali oni umęczeni, ponieważ deklarowali, że nie mogą żyć bez Eucharystii, pokarmu Pana: sine dominico non possumus²⁵². Ci męczennicy z Abisynii, w jedności z tak wieloma świętymi i błogosławionymi, którzy Eucharystię uczynili ośrodkiem swego życia, wstawiają się za nami i uczą nas wierności spotkaniu z Chrystusem zmartwychwstałym. Również i my nie możemy żyć bez uczestnictwa w sakramencie naszego zbawienia i pragniemy być iuxta dominicam viventes, co oznacza, iż chcemy przenosić w nasze życie to, co celebrujemy w dniu Pańskim. Ten dzień, jest w istocie dniem naszego definitywnego wyzwolenia. Czy należy się dziwić, że pragniemy, by każdy nasz dzień był przeżywany według tej nowości, jaką Chrystus wprowadził w tajemnicy Eucharystii?

96. Najświętsza Maryja, Dziewica Niepokalana, Arka nowego i wiecznego Przymierza, niech nam towarzyszy w tej drodze ku Panu, który przychodzi. W Niej znajdujemy najdoskonalszą realizację istoty Kościoła. Kościół widzi w Maryi, „Niewieście Eucharystii” – jak Ją nazwał Sługa Boży Jan Paweł II²⁵³ − najbardziej wierną ikonę samego Kościoła i kontempluje Ją jako niezastąpiony wzór życia eucharystycznego. Dlatego w obecności „verum Corpus natum de Maria Virgine” na ołtarzu, kapłan w imieniu całego zgromadzenia liturgicznego potwierdza słowami kanonu: „ze czcią wspominamy najpierw pełną chwały Maryję, zawsze Dziewicę, Matkę Boga i naszego Pana Jezusa Chrystusa”²⁵⁴. Jej święte imię jest wzywane i czczone również w kanonach chrześcijańskich tradycji wschodnich. Wierni ze swej strony, „polecają Maryi, Matce Kościoła swoją egzystencję i swoją pracę. Starają się mieć te same uczucia co Maryja, pomagają całej wspólnocie, by żyła jako ofiara żywa, miła Ojcu”²⁵⁵. Ona jest tota pulchra, cała piękna, ponieważ w Niej świeci blask chwały Bożej. Piękno liturgii niebieskiej, które powinno się objawić także w naszych zgromadzeniach, znajduje w Niej wierne odbicie. Od Niej winniśmy się uczyć, jak stawać się ludźmi Eucharystii i Kościoła, byśmy mogli, według słów św. Pawła, stawać się „nieskalani” przed obliczem Pana, tak jak On tego pragnął od początku (por. Kol 1, 21; Ef 1, 4)²⁵⁶.

97. Przez wstawiennictwo Błogosławionej Dziewicy Maryi, niech Duch Święty rozpali w nas tę samą żarliwość, jakiej doświadczali uczniowie z Emaus (por. Łk 24, 13-35) oraz odnowi w naszym życiu zachwyt wobec Eucharystii, wobec blasku i piękna, jakie jaśnieją w obrzędzie liturgicznym, skutecznym znaku nieskończonego piękna samej świętej tajemnicy Boga. Ci uczniowie powstali i powrócili w pośpiechu do Jerozolimy, by podzielić się radością z braćmi i siostrami w wierze. Prawdziwą bowiem radością jest rozpoznanie, że Pan pozostaje pośród nas jako wierny towarzysz naszej drogi. Eucharystia sprawia, że odkrywamy, iż Chrystus, umarły i zmartwychwstały, ukazuje się również jako nam współczesny w tajemnicy Kościoła, Jego Ciała. Staliśmy się świadkami tej tajemnicy miłości. Życzmy sobie nawzajem, byśmy szli napełnieni radością i podziwem ze spotkania ze świętą Eucharystią, byśmy doświadczali oraz głosili innym prawdę o słowach, którymi Jezus pożegnał się ze swoimi uczniami: „A oto Ja jestem z wami przez wszystkie dni, aż do skończenia świata” (Mt 28, 20).

W Rzymie, u Świętego Piotra, dnia 22 lutego 2007 roku, w święto Katedry św. Piotra Apostoła,

w drugim roku mego Pontyfikatu.

BENEDICTUS PP. XVI

PRZYPISY

1. Por. Św. Tomasz z Akwinu, Summa Theologiae, III, q. 73, a. 3.
2. Św. Augustyn, In Iohannis Evangelium Tractatus, 26. 5: PL 35, 1609.
3. Benedykt XVI, Przemówienie do uczestników Plenarnego Zgromadzenia Kongregacji Nauki Wiary (10 lutego 2006): AAS 98 (2006), 255.
4. Por. Benedykt XVI, Przemówienie do Rady Zwyczajnej Sekretariatu Generalnego Synodu Biskupów (1 czerwca 2006): «L’Osservatore Romano», wyd. polskie, n. 9-10/2006, s. 38.
5. Por. Propositio 2.
6. Zwracam tutaj uwagę na to, że hermeneutyka ciągłości jest niezbędna również do właściwego odczytania rozwoju liturgicznego po Soborze Watykańskim II: por. Benedykt XVI, Przemówienie do Kurii Rzymskiej (22 grudnia 2005): AAS 98 (2006), 44-45; «L’Osservatore Romano», wyd. polskie, n. 2/2006, s. 17.
7. Por. AAS 97 (2005), 337-352.
8. Por. Rok Eucharystii; sugestie i propozycje (15 października 2004): «L’Osservatore Romano», wyd. codzienne, 15 października 2004, Suplement.
9. Por. AAS 95 (2003), 433-475. Należy również pamiętać o Instrukcji Redemptionis Sacramentum Kongregacji ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów (25 marca 2004): AAS 96 (2004), 549-601, która została promulgowana na życzenie Jana Pawła II.
10. Aby tylko przypomnieć najważniejsze świadectwa: Sobór Trydencki, Doctrina et Canones de ss. Missae sacrificio, DS 1738-1759; Leon XIII, Enc. Mirae caritatis (28 maja 1902): ASS (1903), 115-136; Pius XII, Enc. Mediator Dei (20 listopada 1947): AAS 39 (1947), 521-595; Paweł VI, Enc. Mysterium fidei (3 września 1965): AAS 57 (1965), 753-774; Jan Paweł II, Enc. Ecclesia de Eucharistia (17 kwietnia 2003): AAS 95 (2003), 433-475; Święta Kongregacja Obrzędów, Instr. Eucharisticum mysterium (25 maja 1967): AAS 59 (1967), 539-573 i Instr. Liturgiam authenticam (28 marca 2001): AAS 93 (2001), 685-726.
11. Por. Propositio 1.
12. N. 14: AAS 98 (2006), 229.
13. Katechizm Kościoła Katolickiego, 1327.
14. Propositio 16.
15. Benedykt XVI, Homilia z okazji objęcia Katedry Rzymskiej (7 maja 2005): AAS 97 (2005), 752; «L’Osservatore Romano», wyd. polskie, n. 7-8/2005, s. 18.
16. Propositio 4.
17. De Trinitate, VIII, 8, 12: CCL 50, 287.
18. Enc. Deus caritas est (25 grudnia 2005), 12: AAS 98 (2006), 228.
19. Por. Propositio 3.
20. Brewiarz Rzymski, Hymn z Godziny Czytań na uroczystość Bożego Ciała.
21. Benedykt XVI, Enc. Deus caritas est (25 grudnia 2005), 13: AAS 98 (2006), 228.
22. Por. Benedykt XVI, Homilia wygłoszona na błoniach Marienfeld (21 sierpnia 2005): AAS 97 (2005), 891-892; «L’Osservatore Romano», wyd. polskie, n. 10/2005, s. 26.
23. Por. Propositio 3.
24. Por. Mszał Rzymski, IV modlitwa eucharystyczna.
25. Katecheza XXIII, 7: PG 33, 1114 n.
26. Por. O kapłaństwie, VI, 4: PG 48, 681.
27. Tamże, III, 4: PG 48, 642.
28. Propositio 22.
29. Por. Propositio 42: «To spotkanie eucharystyczne urzeczywistnia się w Duchu Świętym, który nas przemienia i uświęca. On wzbudza w uczniu niezłomną wolę, by odważnie głosić innym to, co usłyszał i przeżył, aby i ich prowadzić na takie samo spotkanie z Chrystusem. W ten sposób posłany przez Kościół uczeń otwiera się na misję, która nie zna granic».
30. Por. Sobór Wat. II, Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 3; przykładowo por. św. Jan Chryzostom, Katecheza II, 13-19; SC 50, 174-177.
31. Jan Paweł II, Enc. Ecclesia de Eucharistia (17 kwietnia 2003), 1: AAS 95 (2003), 433.
32. Tamże, 21: AAS 95 (2003), 447.
33. Por. Jan Paweł II, Enc. Redemptor hominis (4 marca 1979), 20: AAS 71 (1979), 309-316; List apost. Dominicae Cenae (24 lutego 1980), 4: AAS 72 (1980), 119-121.
34. Por. Propositio 5.
35. Por. św. Tomasz z Akwinu, Summa Theologiae, III, q. 80, a 4.
36. N. 38: AAS 95 (2003), 458.
37. Sobór Wat. II, Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 23.
38. Kongregacja Nauki Wiary, List Communionis notio o niektórych aspektach Kościoła pojętego jako komunia (28 maja 1992), 11: AAS 85 (1993), 844-845.
39. Propositio 5: «Termin ‘katolicki’ wyraża powszechność zrodzoną z jedności, którą Eucharystia, sprawowana w każdym Kościele, wspiera i buduje. Kościoły partykularne w Kościele powszechnym mają przez sprawowanie Eucharystii ukazywać swoją jedność i różnorodność. Ta więź miłości braterskiej odzwierciedla komunię trynitarną. Sobory i synody wyrażają w dziejach ten braterski aspekt Kościoła».
40. Por. tamże.
41. Dekr. o posłudze i życiu prezbiterów Presbyterorum ordinis, 5.
42. Por. Propositio 14.
43. Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 1.
44. De Orat. Dom. 23: PL, 4, 553.
45. Sobór Wat. II, Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 48; por. również tamże, 9.
46. Por. Propositio 13.
47. Por. Sobór Wat. II, Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 7.
48. Por. tamże, 11; Sobór Wat. II, Dekr. o misyjnej działalności Kościoła Ad gentes, 9. 13.
49. Por. Jan Paweł II, List apost. Dominicae Cenae (24 lutego 1980), 7: AAS 72 (1980), 124-127; Sobór Wat. II, Dekr. o posłudze i życiu prezbiterów Presbyterorum ordinis, 5.
50. Por. Kodeks Kanonów Kościołów Wschodnich, kan. 710.
51. Por. Ordo initiationis christianae adultorum, Wprow. ogólne, nn. 34-36.
52. Por. Rytuał chrztu dzieci, Wprow., nn. 18-19.
53. Por. Propositio 15.
54. Por. Propositio 7; Jan Paweł II, Enc. Ecclesia de Eucharistia (17 kwietnia 2003), 36: AAS 95 (2003), 457-458.
55. Por. Jan Paweł II, Posynodalna adhort. apost. Reconciliatio et Paenitentia (2 grudnia 1984), 18: AAS 77 (1985), 224-228.
56. Por. Katechizm Kościoła Katolickiego, 1385.
57. Chodzi tutaj o Confiteor lub o słowa kapłana i zgromadzenia przed przystąpieniem do ołtarza: «Panie, nie jestem godzien, abyś przyszedł do mnie, ale powiedz tylko słowo, a będzie uzdrowiona dusza moja». Nie bez znaczenia jest fakt, że liturgia zawiera również bardzo piękne modlitwy przeznaczone dla kapłana, przekazane nam przez tradycję, które mówią o potrzebie uzyskania przebaczenia, jak na przykład modlitwa odmawiana cicho przed zaproszeniem wiernych do Komunii sakramentalnej: «wybaw mnie przez najświętsze Ciało i Krew Twoją od wszystkich nieprawości moich i od wszelkiego zła; spraw także, abym zawsze zachowywał Twoje przykazania i nie dozwól mi nigdy odłączyć się od Ciebie».
58. Por. św. Jan Damasceński, Wykład wiary prawdziwej, IV, 9: PG 94, 1124 C; św. Grzegorz z Nazjanzu, Mowa 39, 17: PG 36, 356 A; Sobór Trydencki, Doctrina de sacramento paenitentiae, cap. 2: DS 1672.
59. Por. Sobór Wat. II, Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 11; Jan Paweł II, Posynodalna adhort. apost. Reconciliatio et Paenitentia (2 grudnia 1984), 30: AAS 77 (1985), 256-257.
60. Por. Propositio 7.
61. Por. Jan Paweł II, Motu proprio Misericordia Dei (7 kwietnia 2002): AAS 94 (2002), 452-459.
62. Wraz z Ojcami synodalnymi przypominam, że nie-sakramentalne celebracje pokutne, wymienione w rytuale sakramentu Pojednania, mogą być pomocne w umcnianiu ducha nawrócenia i komunii w chrześcijańskich wspólnotach, przygotowując w ten sposób serca na celebrację sakramentu: por. Propositio 7.
63. Por. Kodeks Prawa Kanonicznego, kan. 508.
64. Paweł VI, Konst. apost. Indulgentiarum doctrina (1 stycznia 1967), Normae, n. 1: AAS 59 (1967), 21.
65. Tamże, 9: AAS 59 (1967), 18-19.
66. Por. Katechizm Kościoła Katolickiego, 1499-1531.
67. Tamże, 1524.
68. Por. Propositio 44.
69. Por. II Zwyczajne Zgromadzenie Ogólne, Dokument Ultimis temporibus o kapłaństwie ministerialnym (30 listopada 1971): AAS 63 (1971), 898-942.
70. Por. Jan Paweł II, Posynodalna adhort. apost. Pastores dabo vobis (25 marca 1992), 42-69: AAS 84 (1992), 729-778.
71. Por. Sobór Wat. II, Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 10; Kongregacja Nauki Wiary, List Sacerdotium ministeriale o niektórych zagadnieniach dotyczących szafarza Eucharystii (6 sierpnia 1983): AAS 75 (1983), 1001–1009.
72. Katechizm Kościoła Katolickiego, 1548.
73. Tamże, 1552.
74. Por. In Iohannis Evangelium Tractatus 123, 5: PL 35, 1967.
75. Por. Propositio 11.
76. Por. Dekr. o posłudze i życiu prezbiterów Presbyterorum ordinis, 16.
77. Por. Jan XXIII, Enc. Sacerdotii nostri primordia (1 sierpnia 1959): AAS 51 (1959), 545-579; Paweł VI, Enc. Sacerdotalis coelibatus (24 czerwca 1967): AAS 59 (1967), 657-697; Jan Paweł II, Posynodalna adhort. apost. Pastores dabo vobis (25 marca 1992), 29: AAS 84 (1992), 703-705; Benedykt XVI, Przemówienie do Kurii Rzymskiej (22 grudnia 2006): «L’Osservatore Romano», wyd. polskie, n. 2/2007, ss. 40-44.
78. Por. Propositio 11.
79. Por. Sobór Wat. II, Dekr. o formacji kapłańskiej Optatam totius, 6; Kodeks Prawa Kanonicznego, kan. 241, § 1, i kan. 1029; Kodeks Kanonów Kościołów Wschodnich, kan. 342, § 1, i kan. 758; Jan Paweł II, Posynodalna adhort. apost. Pastores dabo vobis (25 marca 1992) 11. 34. 50: AAS 84 (1992), 673-675. 712-714. 746-748; Kongregacja ds. Duchowieństwa, Dyrektorium odnośnie do posługi i życia prezbiterów Dives Ecclesiae (31 marca 1994), 58: LEV, 1994, ss. 56-58; Kongregacja Edukacji Katolickiej, Instrukcja nt. kryteriów rozeznawania powołania u osób z tendencjami homoseksualnymi ubiegających się o przyjęcie do seminarium i dopuszczenie do święceń (4 listopada 2005): AAS 97 (2005), 1007-1013.
80. Por. Propositio 12; Jan Paweł II, Posynodalna adhort. apost. Pastores dabo vobis (25 marca 1992), 41: AAS 84 (1992), 726-729.
81. Sobór Wat. II, Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 29.
82. Por. Propositio 38.
83. Jan Paweł II, Posynodalna adhort. apost. Familiaris consortio (22 listopada 1981), 57: AAS 74 (1982), 149-150.
84. List apost. Mulieris dignitatem (15 sierpnia 1988), 26: AAS 80 (1988), 1715-1716.
85. Katechizm Kościoła Katolickiego, 1617.
86. Por. Propositio 8.
87. Por. Sobór Wat. II, Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 11.
88. Por. Propositio 8.
89. Por. Jan Paweł II, List apost. Mulieris dignitatem (15 sierpnia 1988): AAS 80 (1988), 1653-1729; Kongregacja Nauki Wiary, List o współdziałaniu mężczyzny i kobiety w Kościele i w świecie (31 maja 2004): AAS 96 (2004), 671-687.
90. Por. Propositio 9.
91. Por. Katechizm Kościoła Katolickiego, 1640.
92. Por. Jan Paweł II, Posynodalna adhort. apost. Familiaris consortio (22 listopada 1981), 84: AAS 74 (1982), 184-186; Kongregacja Nauki Wiary, List Annus Internationalis Familiae do biskupów Kościoła katolickiego na temat przyjmowania Komunii św. przez wiernych rozwiedzionych żyjących w nowych związkach (14 września 1994): AAS 86 (1994), 974-979.
93. Por. Papieska Rada ds. Tekstów Prawnych, Instrukcja Dignitatis connubii odnośnie do norm postępowania w sprawach małżeńskich w trybunałach kościelnych (25 stycznia 2005), Watykan 2005.
94. Por. Propositio 40.
95. Benedykt XVI, Przemówienie do pracowników Trybunału Roty Rzymskiej z okazji inauguracji roku sądowniczego (28 stycznia 2006): AAS 98 (2006), 138; «L’Osservatore Romano», wyd. polskie, n. 4/2006, s. 30.
96. Propositio 40.
97. Por. tamże.
98. Por. tamże.
99. Por. Sobór Wat. II, Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 48.
100. Por. Propositio 3.
101. Chciałbym tu przypomnieć słowa pełne nadziei i pociechy, jakie znajdujemy w II modlitwie eucharystycznej: «Pamiętaj także o naszych zmarłych braciach i siostrach, którzy zasnęli z nadzieją zmartwychwstania, i o wszystkich, którzy w Twojej łasce odeszli z tego świata. Dopuść ich do oglądania Twojej światłości».
102. Por. Benedykt XVI, Homilia (8 grudnia 2005): AAS 98 (2006), 15-16; «L’Osservatore Romano», wyd. polskie, n. 2/2006, ss. 42-44.
103. Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 58.
104. Propositio 4.
105. Relatio post disceptationem, 4: «L’Osservatore Romano», wyd. codzienne, 14 października 2005, s. 5.
106. Por. Sermo 1, 7; 11, 10; 22, 7; 29, 76: Sermones Dominicales ad fidem codicum nunc denuo editi, Grottaferrata, 1977, ss. 135, 209 n. 292 n. 337; Benedykt XVI, Przesłanie do uczestników II Światowego Kongresu Ruchów Kościelnych i Nowych Wspólnot (22 maja 2006): AAS 98 (2006), 463; «L’Osservatore Romano», wyd. polskie, n. 8/2006, s. 7.
107. Por. Sobór Wat. II, Konst. duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 22.
108. Por. Sobór Wat. II, Konst. dogm. o Objawieniu Bożym Dei verbum, 2. 4.
109. Propositio 33.
110. Kazanie 227, O Komunii Świętej, w: św. Augustyn, Wybór mów. Kazania świąteczne i okolicznościowe, tłum. ks. J. Jaworski, Pisma Starochrześcijańskich Pisarzy, t. XII, Warszawa 1973, s. 259; PL 38, 1099.
111. Tenże, Homilia 21, 8, w: św. Augustyn, Homilie na Ewangelie i Pierwszy List św. Jana, Część Pierwsza, tłum. o. W. Szołdrski, ks. W. Kania, Pisma Starochrześcijańskich Pisarzy, t. XV, Warszawa 1977, s. 310; PL 35, 1568.
112. Tenże, Homilia 28, 1, w: tamże, s. 389; PL 35, 1622.
113. Por. Propositio 30. Również i Msza św., którą Kościół celebruje w ciągu tygodnia i do udziału w której wierni są zaproszeni, znajduje swoją właściwą formę w dniu Pańskim, dniu zmartwychwstania Chrystusa; Propositio 43.
114. Por. Propositio 2.
115. Por. Propositio 25.
116. Por. Propositio 19. Propositio 25 precyzuje: «Autentyczna liturgia wyraża sakralność tajemnicy eucharystycznej. Winna ona emanować ze słów i czynów celebrującego kapłana, gdy modli się do Boga Ojca, czy to z wiernymi, czy za nich».
117. Ogólne wprowadzenie do Mszału Rzymskiego, 22; por. Sobór Wat. II, Konst. o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium, 41; Kongregacja ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów, Instr. Redemptionis Sacramentum (25 marca 2004), 19-25: AAS 96 (2004), 555-557.
118. Por. Sobór Wat. II, Dekr. o pasterskich zadaniach biskupów w Kościele Christus Dominus, 14; Konst. o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium, 41.
119. Ogólne wprowadzenie do Mszału Rzymskiego, 22.
120. Por. tamże.
121. Por. Propositio 25.
122. Por. Sobór Wat. II, Konst. o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium, 112-130.
123. Por. Propositio 27.
124. Por. tamże.
125. W tych sprawach należy wiernie zachować wskazania zawarte w Ogólnym wprowadzeniu do Mszału Rzymskiego, 319-351.
126. Por. Ogólne wprowadzenie do Mszału Rzymskiego, 39-41; Sobór Wat. II, Konst. o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium, 112-118.
127. Kazanie 34, 1, O nowej pieśni i nowym życiu, w: św. Augustyn, Wybór mów. Kazania świąteczne i okolicznościowe, tłum. ks. J. Jaworski, Pisma Starochrześcijańskich Pisarzy, t. XII, Warszawa 1973, s. 222; PL 38, 210.
128. Por. Propositio 25: «Jak wszystkie formy artystycznego wyrazu również i śpiew winien harmonijnie łączyć się z liturgią w dążeniu do tego samego celu, a zatem wyrażać wiarę, modlitwę, zachwyt i miłość do Jezusa obecnego w Eucharystii».
129. Por. Propositio 29.
130. Por. Propositio 36.
131. Por. Sobór Wat. II, Konst. o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium, 116; Ogólne wprowadzenie do Mszału Rzymskiego, 41.
132. Ogólne wprowadzenie do Mszału Rzymskiego, 28; por. Sobór Wat. II, Konst. o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium, 56; Święta Kongregacja Obrzędów, Instr. Eucharisticum mysterium (25 maja 1967), 3: AAS 59 (1967), 540-543.
133. Por. Propositio 18.
134. Tamże.
135. Ogólne wprowadzenie do Mszału Rzymskiego, 29.
136. Por. Jan Paweł II, Enc. Fides et ratio (14 września 1998), 13: AAS 91 (1999), 15-16.
137. Św. Hieronim, Comm. in Is., Prol.: PL 24, 17; por. Sobór Wat. II, Konst. dogm. o Objawieniu Bożym Dei verbum, 25.
138. Por. Propositio 31.
139. Ogólne wprowadzenie do Mszału Rzymskiego, 29; por. Sobór Wat. II, Konst. o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium, 7. 33. 52.
140. Propositio 19.
141. Por. Sobór Wat. II, Konst. o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium, 52.
142. Por. Sobór Wat. II, Konst. dogm. o Objawieniu Bożym Dei verbum, 21.
143. Dlatego Synod postulował opracowanie pomocy duszpasterskich, dostosowanych do trzyletniego lekcjonarza, pozwalających łączyć naukę zawartą w przewidzianych czytaniach z wykładem wiary: por. Propositio 19.
144. Por. Propositio 20.
145. Ogólne wprowadzenie do Mszału Rzymskiego, 78.
146. Por. tamże, 78-79.
147. Por. Propositio 22.
148. Ogólne wprowadzenie do Mszału Rzymskiego, 79 d.
149. Tamże, 79 c.
150. Biorąc pod uwagę prastare i godne czci obyczaje oraz pragnienia wyrażone przez Ojców synodalnych, poprosiłem odpowiednie dykasterie, aby przebadały możliwość przekazywania znaku pokoju w innym momencie, na przykład przed przygotowaniem darów na ołtarzu. Taki wybór stanowiłby ponadto istotne przypomnienie wezwania Pana, by wszelką ofiarę składaną Bogu poprzedzało pojednanie (por. Mt 5, 23 n.); por. Propositio 23.
151. Por. Kongregacja ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów, Instr. Redemptionis Sacramentum (25 marca 2004), 80-96: AAS 96 (2004), 574-577.
152. Por. Propositio 34.
153. Por. Propositio 35.
154. Por. Propositio 24.
155. Por. Konst. o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium, 14-20. 30 n. 48 n.; por. Kongregacja ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów, Instr. Redemptionis Sacramentum (25 marca 2004), 36-42: AAS 96 (2004), 561-564.
156. N. 48.
157. Tamże.
158. Kongregacja ds. Duchowieństwa oraz inne dykasterie Kurii Rzymskiej, Instr. Ecclesiae de mysterio o współpracy świeckich w posłudze kapłanów (15 sierpnia 1997): AAS 89 (1997), 852-877.
159. Por. Propositio 33.
160. Ogólne wprowadzenie do Mszału Rzymskiego, 92.
161. Por. tamże, 94.
162. Por. Sobór Wat. II, Dekr. o apostolstwie świeckich Apostolicam actuositatem, 24; Ogólne wprowadzenie do Mszału Rzymskiego, 95-111; Kongregacja ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów, Instr. Redemptionis Sacramentum (25 marca 2004), 43-47: AAS 96 (2004), 564-566; Propositio 33: «Te posługi winny być wprowadzane na podstawie specyficznego mandatu oraz zgodnie z rzeczywistymi wymogami wspólnoty, która celebruje. Osoby delegowane do tych świeckich posług liturgicznych winny być starannie dobrane, dobrze przygotowane, i trzeba im zapewnić stałą formację. Winny być one mianowane na czas ograniczony. Wspólnota powinna znać te osoby i odnosić się do nich z wdzięcznością i uznaniem.
163. Por. Sobór Wat. II, Konst. o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium, 37-42.
164. Por. 386-399.
165. AAS 87 (1995), 288-314.
166. Por. Posynodalna adhort. apost. Ecclesia in Africa, (14 września 1995), 55-71: AAS 88 (1996), 34-47; Posynodalna adhort. apost. Ecclesia in America (22 stycznia 1999), 16. 40. 64. 70-72: AAS 91 (1999), 752-753; 775-776; 799; 805–809; Posynodalna adhort. apost. Ecclesia in Asia (6 listopada 1999), 21 n.: AAS 92 (2000), 482-487; Posynodalna adhort. apost. Ecclesia in Oceania (22 listopada 2001), 16: AAS 94 (2002), 382-384; Posynodalna adhort. apost. Ecclesia in Europa (28 czerwca 2003), 58-60: AAS 95 (2003), 685-686.
167. Por. Propositio 26.
168. Por. Propositio 35; Sobór Wat. II, Konst. o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium, 11.
169. Por. Katechizm Kościoła Katolickiego, 1388; Sobór Wat. II, Konst. o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium, 55.
170. Por. Enc. Ecclesia de Eucharistia (17 kwietnia 2003), 34: AAS 95 (2003), 456.
171. Jak na przykład św. Tomasz z Akwinu, Summa Theologiae, III, q. 80, a. 1, 2; św. Teresa od Jezusa, Droga doskonałości, rozdz. 35. Nauka ta została autorytatywnie potwierdzona przez Sobór Trydencki, sesja XIII, c. VIII.
172. Por. Jan Paweł II, Enc. Ut unum sint (25 maja 1995), 8: AAS 87 (1995), 925-926.
173. Por. Propositio 41; Sobór Wat. II, Dekr. o ekumenizmie Unitatis redintegratio, 8, 15; Jan Paweł II, Enc. Ut unum sint (25 maja 1995), 46: AAS 87 (1995), 948; Enc. Ecclesia de Eucharistia (17 kwietnia 2003), 45-46: AAS 95 (2003), 463-464; Kodeks Prawa Kanonicznego, kan. 844, §§ 3. 4; Kodeks Kanonów Kościołów Wschodnich, kan. 671, §§ 3. 4; Papieska Rada ds. Popierania Jedności Chrześcijan, Directoire pour l’application des principes et des normes sur l’oecuménisme (25 marca 1993), 125, 129-131: AAS 85 (1993), 1087, 1088-1089.
174. Por. nn. 1398-1401.
175. Por. n. 293.
176. Por. Papieska Rada ds. Środków Społecznego Przekazu, Instr. duszp. Aetatis novae o przekazie społecznym w 20. rocznicę Communio et progressio (22 lutego 1992): AAS 84 (1992), 447-468.
177. Por. Propositio 29.
178. Por. Propositio 44.
179. Por. Propositio 48.
180. Ta wiedza może zostać zgromadzona także w latach formacji kandydatów do kapłaństwa w seminarium dzięki stosownym inicjatywom: por. Propositio 45.
181. Por. Propositio 37.
182. Konst. o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium, 36 oraz 54.
183. Propositio 36.
184. Por. tamże.
185. Por. Propositio 32.
186. Por. Propositio 14.
187. Propositio 19.
188. Por. Propositio 14.
189. Por. Benedykt XVI, Homilia podczas I Nieszporów uroczystości Zesłania Ducha Świętego (3 czerwca 2006): AAS 98 (2006), 509; «L’Osservatore Romano», wyd. polskie, n. 8/2006, s. 12.
190. Por. Propositio 34.
191. Enarrationes in Psalmos 98, 9: CCL XXXIX, 1385; por. Benedykt XVI, Przemówienie do Kurii Rzymskiej (22 grudnia 2005): AAS 98 (2006), 44-45; «L’Osservatore Romano», wyd. polskie, n. 2/2006, s. 16.
192. Por. Propositio 6.
193. Benedykt XVI, Przemówienie do Kurii Rzymskiej (22 grudnia 2005): AAS 98 (2006), 45; «L’Osservatore Romano», wyd. polskie, n. 2/2006, s. 16.
194. Por. Propositio 6; Kongregacja ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów, Dyrektorium o pobożności ludowej i liturgii (17 grudnia 2001), nn. 164-165, Watykan 2002, ss. 137-139; Święta Kongregacja Obrzędów, Instr. Eucharisticum mysterium (25 maja 1967): AAS 59 (1967), 539-573.
195. Por. Relatio post disceptationem, 11: «L’Osservatore Romano», wyd. codzienne, 14 października 2005, s. 5.
196. Por. Propositio 28.
197. Por. n. 314.
198. VII, 10, 16: PL 32, 742; św. Augustyn, Wyznania, Znak, Kraków 1994, tłum. Z. Kubiak, ss. 151. 154.
199. Benedykt XVI, Homilia podczas Mszy św. w Marienfeld, (21 sierpnia 2005): AAS 97 (2005), 892; por. Homilia podczas I Nieszporów uroczystości Zesłania Ducha Świętego (3 czerwca 2006): AAS 98 (2006), 505; «L’Osservatore Romano», wyd. polskie, n. 8/2006, s. 9.
200. Por. Relatio post disceptationem, 6, 47: «L’Osservatore Romano», wyd. codzienne, 14 października 2005, ss. 5. 6; Propositio 43.
201. De civitate Dei, X, 6: PL 41, 284.
202. Por. Katechizm Kościoła Katolickiego, 1368.
203. Św. Ireneusz, Przeciw herezjom, IV, 20, 7: PG 7, 1037.
204. List do Magnezjan, 9, 1: PG 5, 670.
205. Por. I Apologia 67, 1-6; 66: PG 6, 430, nn. 427. 430.
206. Por. Propositio 30.
207. Por. AAS 90, (1998), 713-766.
208. Por. Propositio 30.
209. Homilia (19 marca 2006): AAS 98 (2006), 324; «L’Osservatore Romano», wyd. polskie, n. 6-7/2006, s. 59.
210. Słuszne stwierdzenie odnośnie do tego tematu zawiera Kompendium nauki społecznej Kościoła, 258: «Człowiekowi, skrępowanemu koniecznością pracy, odpoczynek otwiera perspektywę pełniejszej wolności, perspektywę wiecznego szabatu (por. Hbr 4, 9-10). Odpoczynek pozwala ludziom wspominać i na nowo przeżywać Boże dzieła, od Stworzenia po Odkupienie, pozwala im dostrzec, że oni sami są Jego dziełem (por. Ef 2, 10), składać dziękczynienie za swoje życie i istnienie Temu, który jest jego autorem».
211. Por. Propositio 10.
212. Por. tamże.
213. Por. Benedykt XVI, Przemówienie do członków Konferencji Episkopatu Kanady z Quebecu, przybyłych z wizytą ad limina Apostolorum (11 maja 2006): «L’Osservatore Romano», wyd. codzienne, 12 maja 2006, s. 5.
214. N. 10: AAS 71 (1979), 414-415.
215. Benedykt XVI, Audiencja generalna 29 marca 2006: «L’Osservatore Romano», wyd. polskie, n. 8/2006, s. 36.
216. Propositio 39.
217. Por. Relatio post disceptationem, 30: «L’Osservatore Romano», wyd. codzienne, 14 października 2005, s. 6.
218. Por. Sobór Wat. II, Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 39-42.
219. Por. Jan Paweł II, Posynodalna adhort. apost. Christifideles laici (30 grudnia 1988), 14. 16: AAS 81 (1989), 409-413. 416-418.
220. Por. Propositio 39.
221. Por. tamże.
222. Pontyfikał Rzymski, Święcenie biskupa, prezbiterów oraz diakonów, Rytuał święceń prezbiterów, n. 150.
223. Por. Jan Paweł II, Posynodalna adhort. apost. Pastores dabo vobis (25 marca 1992), 19-33. 70-81: AAS 84 (1992), 686-712. 778-800.
224. Propositio 38.
225. Propositio 39. Por. Jan Paweł II, Posynodalna adhort. apost. Vita consecrata (25 marca 1996), 95: AAS 88 (1996), 470-471.
226. Kodeks Prawa Kanonicznego, kan. 663, § 1.
227. Por. Jan Paweł II, Posynodalna adhort. apost. Vita consecrata (25 marca 1996), 34: AAS 88 (1996), 407-408.
228. Enc. Veritatis splendor (6 sierpnia 1993), 107: AAS 85 (1993), 1216-1217.
229. Benedykt XVI, Enc. Deus caritas est (25 grudnia 2005), 14: AAS 98 (2006), 229.
230. Por. Jan Paweł II, Enc. Evangelium vitae (25 marca 1995): AAS 87 (1995), 401-522; Benedykt XVI, Przemówienie do Papieskiej Akademii «Pro Vita» (27 lutego 2006): AAS 98 (2006), 264-265.
231. Por. Kongregacja Nauki Wiary, Nota doktrynalna o niektórych aspektach działalności i postępowania katolików w życiu politycznym (24 listopada 2002): AAS 95 (2004), 359-370.
232. Por. Propositio 46.
233. AAS 97 (2005), 711; «L’Osservatore Romano», wyd. polskie, n. 6/2005, s. 12.
234. Propositio 42.
235. Por. Męczeństwo Polikarpa, XV, 1: PG 5, 1039. 1042.
236. List do Rzymian, IV, 1: PG 5, 690.
237. Por. Sobór Wat. II, Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 42.
238. Por. Propositio 42; Kongregacja Nauki Wiary, Dekl. Dominus Iesus o jedyności i powszechności zbawczej Jezusa Chrystusa i Kościoła (6 sierpnia 2000), 13-15: AAS 92 (2000), 754-755.
239. Por. Propositio 42.
240. Benedykt XVI, Enc. Deus caritas est (25 grudnia 2005), 18: AAS 98 (2006), 232.
241. Tamże, 14.
242. Nie bez wzruszenia wysłuchaliśmy podczas synodalnego zgromadzenia znaczącego świadectwa o skuteczności sakramentu w dziele budowania pokoju. W związku z tym Propositio 49 stwierdza: «Dzięki celebracjom eucharystycznym walczące ludy mogły się zebrać wokół słowa Bożego, wysłuchać proroczej zapowiedzi pojednania poprzez darmo dane przebaczenie, przyjąć łaskę nawrócenia, która pozwala na komunię tego samego chleba i tego samego kielicha».
243. Por. Propositio 48.
244. Benedykt XVI, Enc. Deus caritas est (25 grudnia 2005), 28: AAS 98 (2006), 239.
245. Propositio 48.
246. Benedykt XVI, Przemówienie do korpusu dyplomatycznego akredytowanego przy Stolicy Apostolskiej (9 stycznia 2006): AAS 98 (2006), 127; «L’Osservatore Romano», wyd. polskie, n. 4/2006, s. 23.
247. Tamże.
248. Por. Propositio 48. Bardzo użyteczne jest tu Kompendium nauki społecznej Kościoła.
249. Por. Propositio 43.
250. Por. Propositio 47.
251. Por. Propositio 17.
252. Martyrium Saturnini, Dativi et aliorum plurimorum, 7, 9, 10: PL 8, 707. 709-710.
253. Por. Enc. Ecclesia de Eucharistia (17 kwietnia 2003), 53: AAS 95 (2003), 469.
254. Kanon Rzymski, I modlitwa eucharystyczna.
255. Propositio 50.
256. Por. Benedykt XVI, Homilia (8 grudnia 2005): AAS 98 (2005), 15; «L’Osservatore Romano», wyd. polskie, n. 2/2006, s. 42-44.