02. cz 4. JAN PAWEŁ II, LIST APOSTOLSKI, DIES DOMINI

ZAKOŃCZENIE

81. Niedziela, jaką przekazała nam tradycja, zawiera w sobie naprawdę wielkie bogactwo treści duchowych i duszpasterskich. Wszystkie jej znaczenia i powiązania tworzą całość, która , stanowi swoistą syntezę życia chrześcijańskiego i warunek dobrego przeżywania go. Jest zatem zrozumiałe, dlaczego Kościół przywiązuje tak wielką wagę do zachowywania dnia Pańskiego, a dyscyplina kościelna traktuje to jako ścisły obowiązek. Jednakże praktyka ta powinna być odbierana nie tylko jako nakaz, ale przede wszystkim jako potrzeba wpisana w samą istotę chrześcijańskiej egzystencji. Jest naprawdę sprawą najwyższej wagi, aby każdy chrześcijanin uświadomił sobie, że nie może żyć wiarą i w pełni uczestniczyć w życiu chrześcijańskiej wspólnoty, jeśli nie bierze regularnie udziału w niedzielnym zgromadzeniu eucharystycznym. Jeżeli w Eucharystii urzeczywistnia się owa pełnia kultu, który ludzie winni oddawać Bogu i którego nie można porównać z żadnym innym doświadczeniem religijnym, to szczególnie wyraźnie ujawnia się to właśnie w niedzielnym spotkaniu całej wspólnoty, posłusznej głosowi Zmartwychwstałego, który ją zwołuje, aby dać jej światło swego słowa i pokarm swojego Ciała jako trwałe sakramentalne źródło odkupienia. Łaska wypływająca z tego źródła odnawia ludzi, życie i historię.

82. Z niewzruszoną wiarą w te prawdy oraz ze świadomością, że praktyka niedzielna kryje w sobie bogate dziedzictwo wartości, także ogólnoludzkich, chrześcijanie winni dziś reagować na naciski kultury, która pozwala co prawda korzystać z dobrodziejstwa odpoczynku i czasu wolnego, ale często przeżywa go powierzchownie, czasem zaś sięga po formy rozrywki o wątpliwej wartości moralnej. Chrześcijanin poczuwa się oczywiście do solidarności z innymi ludźmi, gdy tak jak oni korzysta z cotygodniowego dnia odpoczynku, zarazem jednak jest głęboko przeświadczony o nowości i oryginalności niedzieli jako dnia, w którym ma świętować zbawienie swoje i całej ludzkości. Jeśli niedziela jest dniem radości i wypoczynku, to wynika to właśnie z faktu, że jest „dniem Pańskim”, dniem zmartwychwstałego Chrystusa.

83. Tak rozumiana i przeżywana niedziela staje się niejako „duszą” pozostałych dni; w tym sensie można odczytać słowa Orygenesa, wedle którego doskonały chrześcijanin „zawsze żyje w dniu Pańskim, zawsze świętuje niedzielę”¹³¹. Niedziela to prawdziwa szkoła, w której realizowany jest nieustannie program kościelnej pedagogii. Pedagogii nieodzownej, zwłaszcza w dzisiejszym społeczeństwie, coraz silniej odczuwającym skutki kulturowego rozdrobnienia i pluralizmu, które nieustannie wystawiają na próbę wierność poszczególnych chrześcijan wobec określonych wymogów wiary. W wielu częściach świata chrześcijaństwo staje przed perspektywą życia w „diasporze”, to znaczy jest wystawione na próbę rozproszenia, w którym uczniowie Chrystusa mają trudności z utrzymaniem wzajemnych kontaktów, a przy tym nie znajdują oparcia w strukturach i tradycjach typowych dla kultury chrześcijańskiej. W obliczu takich problemów możliwość spotkania się w niedzielę z wszystkimi braćmi w wierze i wzajemnego dzielenia się darem braterstwa stanowi niezastąpioną pomoc.

84. Niedziela ma być oparciem dla chrześcijańskiego życia, a w naturalny sposób staje się też świadectwem i przepowiadaniem. Jako dzień modlitwy, komunii i radości oddziałuje na całe społeczeństwo, przenikając je życiową energią i wskazując mu motywy nadziei. Dzień ten głosi, że czas, zamieszkany przez Tego, który zmartwychwstał i jest Panem historii, nie jest grobem naszych złudzeń, ale kolebką wciąż odnawiającej się przyszłości, jest ofiarowaną nam sposobnością, byśmy mogli przemieniać ulotne chwile obecnego życia w zasiew wieczności. Niedziela jest zaproszeniem do spojrzenia przed siebie, jest dniem, w którym chrześcijańska wspólnota woła do Jezusa: „Maranatha, przyjdź, o Panie!” (por. 1 Kor 16, 22). Wznosząc ten okrzyk nadziei i oczekiwania, wspólnota ta staje się uczestniczką nadziei ludzkości i oparciem dla niej. Oświecona blaskiem Chrystusa, przeżywa kolejne niedziele zmierzając ku wiekuistej niedzieli, jaka będzie świętowana w niebieskim Jeruzalem, kiedy to powstanie w pełnym kształcie mistyczne Miasto Boże, któremu „nie trzeba słońca ni księżyca, by mu świeciły, bo chwała Boga je oświetliła, a jego lampą – Baranek” (Ap 21, 23).

85. W tym dążeniu do celu Kościół jest wspomagany i ożywiany przez Ducha Świętego. To On rozbudza jego pamięć i w każdym pokoleniu wierzących urzeczywistnia wydarzenie zmartwychwstania. Jest wewnętrznym darem, który jednoczy nas ze Zmartwychwstałym i z braćmi w łączności jednego ciała, ożywiając naszą wiarę, rozlewając miłość w sercach i podsycając nadzieję. Duch Święty jest nieustannie obecny w każdym dniu Kościoła, przenika go swą mocą i obdarza hojnie darami, jednakże Kościół ze szczególną uwagą wsłuchuje się w Jego głos podczas zgromadzenia niedzielnego, gdy sprawuje cotygodniową Paschę, i wraz z Nim zwraca się do Chrystusa, oczekując z utęsknieniem Jego chwalebnego powrotu: „Duch i Oblubienica mówią: ‚Przyjdź!’” (Ap 22, 17). Właśnie ze względu na tę rolę Ducha pragnąłem, aby niniejsza zachęta do ponownego odkrycia sensu niedzieli dotarła do wiernych w tym roku, który w ramach bezpośrednich przygotowań do Jubileuszu jest poświęcony Duchowi Świętemu

86. Zawierzam ten List apostolski Najświętszej Maryi Pannie, aby za Jej wstawiennictwem został przyjęty i był wprowadzany w życie przez chrześcijańską wspólnotę. Maryja jest obecna w każdej niedzieli Kościoła, choć to w niczym nie umniejsza centralnej roli Chrystusa i Jego Ducha. Tej obecności domaga się sama tajemnica Chrystusa: czyż bowiem Ta, która jest Mater Domini i Mater Ecclesiae, mogłaby nie być w szczególny sposób obecna w dniu, który jest zarazem dies Domini i dies Ecclesiae? W Maryję wpatrują się wierni, gdy słuchają słowa głoszonego podczas niedzielnego zgromadzenia, ucząc się od Niej, jak je zachowywać i rozważać w sercu (por. Łk 2, 19). Od Maryi uczą się stać pod krzyżem, aby składać Ojcu ofiarę Chrystusa i łączyć z nią ofiarę własnego życia. Wraz z Maryją przeżywają radość zmartwychwstania, wyrażając własne uczucia słowami hymnu Magnificat, opiewającego niewyczerpany dar Bożego miłosierdzia, które trwa mimo niepowstrzymanego upływu czasu: „a swoje miłosierdzie na pokolenia i pokolenia [zachowuje] dla tych, co się Go boją” (Łk 1, 50). Z niedzieli na niedzielę lud pielgrzymujący idzie śladami Maryi, a dzięki Jej macierzyńskiemu wstawiennictwu modlitwa Kościoła do Przenajświętszej Trójcy staje się szczególnie gorąca i skuteczna.

87. Drodzy Bracia i Siostry, bliskość Jubileuszu wzywa nas do głębszego zaangażowania się w życie duchowe i duszpasterskie. Taki jest bowiem właściwy cel tego Jubileuszu. W roku jego obchodów zostaną podjęte liczne inicjatywy, które nadadzą mu szczególny charakter, jaki winno mieć zakończenie drugiego i początek trzeciego tysiąclecia od Wcielenia Słowa Bożego. Ale także ten rok i ten nadzwyczajny czas przeminą, ustępując miejsca oczekiwaniu na inne jubileusze i uroczyste rocznice, natomiast niedziela jako zwyczajna „uroczystość” będzie nadal odmierzać czas pielgrzymowania Kościoła, aż nadejdzie niedziela, która nie zna zmierzchu. Wzywam zatem drogich Braci w biskupstwie i w kapłaństwie do niestrudzonego działania razem z wiernymi, aby treść tego świętego dnia była coraz lepiej znana i przeżywana. Przyniesie to korzyść chrześcijańskim wspólnotom i z pewnością wywrze też dobroczynny wpływ na całe społeczeństwo cywilne. Oby ludzie trzeciego tysiąclecia, spotykając się w każdą niedzielę z Kościołem radośnie świętującym tajemnicę, z której czerpie całe swoje życie, mogli spotykać samego zmartwychwstałego Chrystusa. Jego uczniowie zaś, odnawiając się nieustannie przez cotygodniową pamiątkę Paschy, niech stają się coraz bardziej wiarygodnymi głosicielami zbawczej Ewangelii i aktywnymi budowniczymi cywilizacji miłości. Wszystkim udzielam mego Błogosławieństwa!

W Watykanie, dnia 31 maja 1998, w uroczystość Zesłania Ducha Świętego,

w dwudziestym roku mego Pontyfikatu.

Jan Paweł II, Papież

PRZYPISY

1. Por. Ap 1, 10 „Kyriake hemera”, por. także Didache 14, 1; ŚW. IGNACY Z ANTIOCHII, Ad Magnesios, 9, 1-2: SC 10, 88-89.
2. Pseudo Euzebiusz Z Aleksandrii, Sermo 16: PG 86, 416.
3. In die dominica Paschae II, 52: CCL 78, 550.
4. Sobór Wat. II, Konst. o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium, 106.
5. Tamże.
6. Por. Motu proprio Mysterii paschalis (14 lutego 1969): AAS 61 (1969), 222-226.
7. Por. Nota duszpasterska Konferencji Episkopatu Włoskiego Il giorno del Signore (15 lipca 1984), 5: Ench. CEI 3, 1398.
8. Konst. o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium, 106.
9. Homilia podczas uroczystej inauguracji pontyfikatu (22 października 1978), 5: AAS 70 (1978), 947.
10. N. 25: AAS 13 (1981), 639.
11. Konst. duszpast. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 34.
12. Szabat jest przeżywany przez naszych braci Żydów w kontekście duchowości „oblubieńczej”, jak to można dostrzec na przykład w tekstach Genesżs Rabbah X, 9 i XI, 8 (por. J. HIeusner, Genesżs Rabbah, t. I, Atlanta 1985, ss. 107 i 117). Ton oblubieńczy posiada także śpiew Leka dódż: „Ucieszy się tobą Bóg, tak jak szczęśliwy jest oblubieniec z oblubienicy (…). Pośrodku wiernych twego ludu umiłowanego, o przyjdź, oblubienico, królowo szabatu” (Modlitwa wieczorna szabatu, oprac. A. Toaff, Rzym 19681969, s. 3).
13. Por. A. J. Heschel, The sabbath. Its meaning for modern man (22 wyd. 1995), ss. 3-24.
14. „Vetum autem sabbatum ipsum redemptorem nostrum lesum Christum Dominum habemus”: Epist. 13, 1: CCL 140 A, 992.
15. Ep. ad Decentium XXV, 4, 7: PL 20, 555.
16. Homiliae in Hexameron II, 8: SC 26, 184.
17. Por. In lo. Ev. tractatus XX, 20, 2: CCL 36, 203; Epist. 55, 2: CSEL 34, 170-171.
18. To odniesienie do zmartwychwstania jest szczególnie widoczne w języku rosyjskim, gdzie niedziela nazywa się właśnie «zmartwychwstanie» (woskresenje).
19. Epist. 10, 96, 7.
20. Por. tamże. W nawiązaniu do listu Pliniusza, również Tertulian przypomina coetus antelucani w: Apologeticum 2, 6: CCL 1, 88; De corona 3, 3: CCL 2, 1043.
21. Ad Magnesios 9, 1-2: SC 10, 88-89.
22. Sermo 8 in octava Paschalis, 4: PL 4b, 841. Ten termin „pierwszy dzień” określający niedzielę jest dobrze widoczny w liturgicznym kalendarzu łacińskim, w którym poniedziałek jest oznaczony jako feria secunda, wtorek jako feria terna itd. Podobne oznaczenie dni tygodnia ma język portugalski.
23. Św. Grzegorz z Nyssy, De castigatione: PG 46, 309. Również w liturgii maronickiej podkreślony jest związek między sobotą i niedzielą, począwszy od „misterium Wielkiej Soboty” (por. M. Hayek, Maronite (Eglise), Dictionnaire de spiritualite, X [1980], 632-644).
24. Obrzędy chrztu dzieci, n. 9; por. Obrzędy chrześcijańskiego wtajemniczenia dorosłych, n. 59.
25. Por. Mszał Rzymski, Obrzęd niedzielnego pokropienia wodą święconą.
26. Por. Św. Bazyli, De Spiritu Sancto, 27, 66: SC 17, 484-485. Por. także Epistula Barnabae 15, 8- 9: SC 172, 186-189; św. Justyn, Dialogus cum Tryphone Judaeo, 24. 138: PG 6, 528. 793; Orygenes, Hom. in psalmos, Ps. 118 (119), 1: PG 12, 1588.
27. „Domine, praestitisti nobis pacem quietis, pacem sabbati, pacem sine vespera”: 13, 50: CCL 27, 272.
28. Por. Św. Augustyn, Epist. 55, 17: CSEL 34, 188: „Ita ergo erit octavus, qui primus, ut prima vita sed aeterna redditum.
29. Po angielsku Sunday, a po niemiecku Sonntag.
30. Apologia I, 67: PG 6, 430.
31. Por. Św. Maksym z Turynu, Sermo 53, 2: CCL 23, 219; Bibliotheca Ambrosiana, Seria: Scriptores circa Ambrosium, t. 4, Mediolan 1991, 216-218; tamże, Sermo 62, 2: CCL 23, 262; EUZEBIUSZ Z CEZAREI, Comm. in Ps 91: PG 23, 1169-1173.
32. Por. np. Hymn na Godzinę Czytań: „Dies aetasque ceteris / octava splendet sanctior integram, Iesu, consecras / primitiae surgentium” (I tydz.); i również: „Salve dies, dierum gloria, / dies felix Christi victoria, / dies digna iugi laetitia / dies prima. / Lux divina caecis irradiat, in qua Christus infernum spoliat, mortem vincit et reconcilzat / summissima” (II tydz.). Analogiczne wyrażenia znajdują się w hymnach Liturgii Godzin w różnych językach współczesnych.
33. Por. Klemens Aleksandryjski Stromati, VI, 138, 1-2: PG 9, 364.
34. Por. Jan Paweł TI, Enc. Dominum et Vivificantem (18 maja 1986), 22-26: AAS 78 (1986), 829- 837.
35. Por. Św. Atanazy z Aleksandrii, Epistulae heortasticae 1, 10: PG 26, 1366.
36. Por. Bardesanes, Dialogus de fato, 46: PS 2, 606-607.
37. Konst. o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium; Dodatek: Oświadczenie w sprawie reformy kalendarza.
38. Por. Sobór Wat. II, Konst: dogm. o Kościele Lumen gentium, 9.
39. Por. Jan Paweł II, List Dominicae Cenae (24 lutego 1980), 4: AAS 72 (1980), 120; Enc. Dominum et Vivificantem (18 maja 1986), 62-64: AAS 78 (1986), 889-894.
40. Por. Jan Paweł II, List apost. Vicesimus quintus annus (4 grudnia 1988), 9: AAS 81 (1989), 905-906.
41. N. 2177.
42. Por. Jan Paweł II, List apost. Vicesimus quintus annus (4 grudnia 1988), 9: AAS 81 (1989), 905-906.
43. Sobór Wat. II, Konst. o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium, 41; por. Dekr. o pasterskich zadaniach Biskupów w Kościele Christus Dominus, 15.
44. Są to słowa embolizmu sformułowanego w tych lub analogicznych wyrażeniach, zawartego w niektórych kanonach eucharystycznych w różnych językach. Podkreślają one wyraźnie charakter „paschalny” niedzieli.
45. Por. Kongr. Nauki wiary, List do Biskupów Kościoła katolickiego o niektórych aspektach Kościoła pojętego jako komunia Communionis notio (28 maja 1992), 11-14: AAS 85 (1993), 844-847.
46. Jan Paweł II, Przemówienie do trzeciej grupy Biskupów Stanów Zjednoczonych Ameryki, 17 marca 1998, n. 4: L’Osservatore Romano, 18 marca 1998, s. 4.
47. Konst. o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium, 42.
48. Św. Kongr. Obrzędów, Instr. o kulcie tajemnicy eucharystycznej Eucharisticum mysterium (25 maja 1967), 26: AAS 59 (1967), 555.
49. Por. Św. Cyprian, De Orat. Dorn. 23: PL 4, 553; tamże, De cath. Eccl. unitate, 7: CSEL 3-1, 215; Sobór Wat. II, Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 4; Konst. o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium, 26.
50. Por. Jan Paweł II, Adhort. apost. Familiaris consortio (22 listopada 1981), 57. bl: AAS 74 (1982), 151. 154.
51. Por. Św. Kongr. Kultu Bożego, Dyrektorium dot. Mszy dla dzieci (1 listopada 1973): AAS 66 (1974), 30-46.
52. św. Kongr. Obrzędów, Inst. o kulcie tajemnicy eucharystycznej Eucharisticum mysterium (25 maja 1967), ,6: AAS 59 (1967), 555-556; ŚW. KONGR. DS. BISKUPOW, Dyrektorium dotyczące posługi duszpasterskiej Biskupów Ecclesiae imago (22 lutego 1973), 86c: Ench. Vat. 4, n. 2071.
53. Por. Jan Paweł II, Posynodalna Adhort. apost. Christifideles laici (30 grudnia 1988), 30: AAS 81 (1989), 446-447.
54. Por. Św. Kongr. Ds. Kultu Bożego, Instr. dot. Mszy dla szczególnych grup (15 maja 1969), 10: AAS bl (1969), 810.
55. Por. Sobór Wat. II, Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 48-51.
56. „Haec est vita nostra, ut desiderando exerceamur” H: św. Augustyn, In prima loan. tract. 4, 6: SC 75, 232.
57. Mszał Rzymski, Embolizm po „Ojcze Nasz”.
58. Por. Sobór Wat. II, Konst. duszpast. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, 1.
59. Sobór Wat. II, Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 1; por. Jan Paweł II, Enc. Dominum et Vivificantem (18 maja 1986), 61-64: AAS 78 (1986), 888-894.
60. Sobór Wat. II, Konst. o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium, 7; por. 33.
61. Tamże, 56; por. Ordo Lectionum Missae, Praenotanda, n. 10.
62. Por. Konst. o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium, 51.
63. Por. tamże, 52; Kodeks Prawa Kanonicznego, kan. 767, § 2; Kodeks Kanonów Kościołów Wschodnich, kan. 614.
64. Konst. apost. Missale Romanum (3 kwietnia 1969): AAS 61 (1969), 220.
65. W Konst. soborowej o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium, 24, jest mowa o suavis et vivus Sacrae Scripturae affectus.
66. Jan Paweł II, List Dominicae Cenae (24 lutego 1980), 10: AAS 72 (1980), 135.
67. Por. Sobór Wat. II, Konst. dogm. o Objawieniu Bożym Dei verbum, 25.
68. Por. Ordo Lectionum Missae, Praenotanda, cap. III.
69. Por. Ordo Lectionum Missae, Praenotanda, cap. I, n. 6.
70. Sobór Tryd., Sesja XXII, Nauka o Najśw. Ofierze Mszy Świętej, II: DS 1743; por. Katechizm Kościoła Katolickiego, 1366.
71. Katechizm Kościoła Katolickiego, 1368.
72. Św. Kongr. Obrzędów, Instr. o kulcie tajemnicy eucharystycznej Eucharisticum mysterium (25 maja 1967), 3 b: AAS 59 (1967), 541; por. PIUS XII, Enc. Mediator Dei (20 listopada 1947), II: AAS 39 (1947), 564-566.
73. Por. Katechizm Kościoła Katolickiego, 1385; por. także KONGR. NAUKI WIARY, List do Biskupów Kościoła katolickiego na temat przyjmowania Komunii Świętej przez wiernych rozwiedzionych, żyjących w nowych związkach (14 września 1994): AAS 86 (1994), 974-979.
74. Por. Innocenty I, Epist. 25, 1 Decentio Eugubino missa: PL 20, 553.
75. II, 59, 2-3: wyd. F. X. Funk, 1905, 170- 171.
76. Por. Apologia I, 67, 3-5: PG 6, 430.
77. Acta SS. Saturnini, Dativi et aliorum plurimorum martyrum in Africa, 7, 9, 10: PL 8, 707. 709-710.
78. Por. kan. 21, Mansi, Conc. II, 9.
79. Por. kan. 47, Mansi, Conc. VIII, col. 332.
80. Por. z propozycją przeciwną, potępioną przez Innocentego XI w r. 1679, odnośnie do moralnego obowiązku świętowania dnia świątecznego: DS 2152.
81. Kan. 1248: Festis de praecepto diebus Missa audienda est; kan. 1247, § 1: Dies festi sub praecepto in universa Ecclesia sunt … omnes et singuli dies dominici.
82. Kodeks Prawa Kanonicznego, kan. 1247; Kodeks Kanonów Kościołów Wschodnich, kan. 881, § 1 poleca: „Wierni są zobowiązani w niedzielę i święta nakazane uczestniczyć we Mszy św. (Bożej Liturgii) albo zwyczajem prawnym własnego Kościoła sui iuris do celebracji Oficjum liturgicznego”.
83. N. 2181: „Ci, którzy dobrowolnie zaniedbują ten obowiązek, popełniają grzech ciężki”. Św. Kongregacja ds. Biskupów, Dyrektorium dot. posługi duszpasterskiej Biskupów Ecclesiae imago (22 lutego 1973), 86 a: Ench. Vat. 4, n. 2069.
84. Św. Kongregacja ds. Biskupów, Dyrektorium dot. posługi duszpasterskiej Biskupów Ecclesiae imago (22 lutego 1973), 86 a: Ench. Vat. 4, n. 2069.
85. Por. Kodeks Prawa Kanonicznego, kan. 905, § 2.
86. Por. Pius XII, Konst. apost. Christus Dominus (6 stycznia 1953): AAS 45 (1953), 15-24; Motu proprio Sacram Communionem (19 marca 1957): AAS 49 (1957), 177-178. Kongr. Św. Oficjum, Instr. o zachowaniu postu eucharystycznego (6 stycznia 1953): AAS 45 (1953), 47-51.
87. Por. Kodeks Prawa Kanonicznego, kan. 1248, § 1; Kodeks Kanonów Kościołów Wschodnich, kan. 881, § 2.
88. Por. Missale Romanum, Normae universales de Anno liturgico et de Calendario, 3.
89. Por. Św. Kongregacja ds. Biskupów, Dyrektorium dot. posługi duszpasterskiej Biskupów Ecclesiae imago (22 lutego 1973), 86: Ench. Vat. 4, nn. 2069-2073.
90. Por. Sobór Wat. II, Konst. o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium, 14. 26; Jan Paweł II, List aport. Vicesimus quintus annus (4 grudnia 1988), 4. 6. 12: AAS 81 (1989), 900-901. 902. 909-910.
91. Por. Sobór Wat. II, Konst. dogm. o Kościele Lumen gentium, 10.
92. Por. Instr. międzydykasterialna o niektórych kwestiach dotyczących współpracy wiernych świeckich w posłudze kapłańskiej Ecclesiae de mysterio (15 sierpnia 1997), b. 8: AAS 89 (1997), 869. 870-872.
93. Sobór Wat. II, Konst. dogm. o Kościele Lumen geniżum, 10: „in oblationem Eucharistiae concurrunt”.
94. Tamże, 11.
95. Por. Kodeks Prania Kanonicznego, kan. 1248, § 2.
96. Por. Św. Kongregacja Kultu Bożego, Dyrektorium dot. celebracji niedzielnych pod nieobecność kapłana Christi Ecclesia (2 czerwca 1988): Ench. Vat. 11, 442-468; Instr. międzydykasterialna o niektórych kwestiach dot. współpracy wiernych świeckich w posłudze kaplańskiej Ecclesżae de mysterżo (15 sierpnia 1997): AAS 89 (1997), 852-877.
97. Por. Kodeks Prawa Kanonicznego, kan. 1248, § 2; Kongr. Nauki Wiary, List Sacerdotium ministeriale (6 sierpnia 1983), III: AAS 75 (1983), 1007.
98. Por. Papieska Komisja ds. Środków Społecznego Przekazu, Instr. Communio et progressio (23 maja 1971), ren. 150-152. 157: AAS 63 (1971), 645-646. 647.
99. Proklamacja diakona na cześć dnia Pańskiego: por. tekst syryjski w Mszale według rytu Kościoła Antiocheńskiego Maronitów (wyd. w jęz. syryjskim i arabskim), Jounieh (Liban) 1959, s. 38.
100. V, 20, 11: wyd. F. X. Furek, 1905, 298; por. Didache 14, 1: wyd. F. X. Furek, 1901, 32; TERTULIAN, Apologeticum 16, 11: CCL 1, 116. Zob. w szczególności List Barnaby 15, 9: SC 172, 188-189: „oto dlaczego celebrujemy jako radosne święto oktawę dnia, w którym Jezus zmartwychwstał i po ukazaniu się wstąpił do nieba”.
101. Tertulian, rep. podaje, że w niedziele zabronione było klękanie dlatego, że taka pozycja, uważana za gest pokutny, wydawała się niestosowna w dniu radości: por. De corona, 3, 4: CCL 2, 1043.
102. Ep. 55, 28: CSEL 34/2, 202.
103. Por. Św. Teresa od Dzieciątka Jezus i Świętego Oblicza, Derniers entretiens, 5-6 Julliet 1897, w: Oeuvres completes, Cerf- Desclee de Brouwer, Paris 1992, ss. 1024-1025.
104. Adhort. aport. Gaudete die Domino (9 maja 1975), II: AAS 67 (1975), 295.
105. Tamże, VII, 1. c., 322.
106. Hexameron 6, 10, 76: CSEL 32/1, 261.
107. Por. edykt Konstantyna, 3 lipca 321: Codex Theodosianus II, tit. 8, 1, wyd. Th. Mommsen, 1/2, 87; Codex lustiniani, 3, 12, 2, wyd. P. Krueger, 248.
108. Por. Euzebiusz z Cezarei, Vita Constantini, 4, 18: PG 20, 1156.
109. Najstarszym dokumentem kościelnym dotyczącym tej sprawy jest kan. 29 Soboru z Laodycei (druga połowa IV w.): Mansi, t. II, 569-570. Od VI do IX w. wiele Soborów zabraniało „opera ruralia”. Prawodawstwo dotyczące prac zabronionych, podtrzymywane również przez ustawy świeckie, stopniowo zostało określone bardziej szczegółowo.
110. Por. Enc. Rerum novarum (15 maja 1891): Acta Leonis XIII, 11 (1891 ), 127- 128.
111. Hexameron, 2, 1, 1: CSEL 32/1, 41.
112. Por. Kodeks Prawa Kanonicznego, kan. 1247; Kodeks Kanonów Kościołów Wschodnich, kan. 881, ~ 1. 4.
113. Sobór Wat. II, Konst. o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium, 9.
114. Por. także św. Justyn, Apologia I, 67, 6: „ci, którzy żyją w dostatku i pragną dawać, niech dają chętnie każdemu to, o co prosi, a to, co zostało zebrane winno być przekazane przewodniczącemu, aby wspomagał sieroty, wdowy, chorych, ubogich, więźniów, obcych przybyszów, jednym słowem pomagał wszystkim potrzebującym”: PG 6, 430.
115. De Nabutizae, 10, 45: „Audis, dives, quid Dominus Deus dicat? Et tu ad ecclesiam venis, non ut aliquid largiris pauperi, sed ut auferas”: CSEL 32/2, 492.
116. In Matthaeum homiliae, 50, 3-4: PG 58, 508. 509.
117. Por. Św. Paulin z Noli, Ep. 13, 11-12 do Pammachiusza: CSEL 29, 92-93. Senator rzymski jest chwalony za to właśnie, że powtarzając niejako cud ewangeliczny, połączył uczestnictwo w Eucharystii z rozdzielaniem pokarmu ubogim.
118. Jan Paweł II, List apost. Tertio millennio adveniente (10 listopada 1994), 10: AAS 87 (1995), 11.
119. Tamże.
120. Por. Katechizm Kościoła Katolickiego, 731- 732.
121. Konst. o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium, 102.
122. Tamże, 103.
123. Tamże, 104.
124. Carm. XVI, 3-4: „Omnia praetereunt, sanctorum gloria durat / in Christo qui cuncta novat, dum permanet ipse”: CSEL 30, 67.
125. Por. Kodeks Prawa Kanonicznego, kan. 1247; Kodeks Kanonów Kościołów Wschodnich, kan. 881, §§ 1. 4.
126. Zgodnie z prawem powszechnym, w Kościele łacińskim świętami nakazanymi są dni: Narodzenie Pana naszego Jezusa Chrystusa, Objawienie Pańskie, Wniebowstąpienie, Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa, Świętej Bożej Rodzicielki Maryi, Jej Niepokalanego Poczęcia i Wniebowzięcia, Świętego Józefa, Świętych Apostołów Piotra i Pawła, i Wszystkich Świętych: por. Kodeks Prawa Kanonicznego, kan. 1246. Dniami świątecznymi, nakazanymi, wspólnymi dla wszystkich Kościołów Wschodnich są: Narodzenie Pana naszego Jezusa Chrystusa, Objawienie Pańskie, Wniebowstąpienie, Zaśnięcie Najświętszej Maryi Matki Bożej, Świętych Apostołów Piotra i Pawła: por. Kodeks Kanonów Kościołów Wschodnich, kan. 880, § 3.
127. Por. Kodeks Prawa Kanonicznego kan. 1246, § 2; dla Kościołów Wschodnich por. Kodeks Kanonów Kościołów Wschodnich, kan. 880, § 3.
128. Por. Św. Kongr. Obrzędów, Normae universales de Anno liturgico et de Calendario (21 marca 1969), S, 7: Ench. Vat. 3, 895. 897.
129. Por. Caeremoniale Episcoporum, ed. typica, 1995, n. 230.
130. Por. tamże, n. 233.
131. Contra Celsum VIII, 22: SC 150, 222-224.