25. Dziękczynienie
Vere dignum et iustum est, aequum et salutare,
nos […] semper et ubique gratias agere.
W przeddzień swojej męki, w wieczór, w który ustanowił sakrament swej Ofiary paschalnej, Jezus wziął chleb, dzięki czynił, łamał i dawał go uczniom Dziękczynienie Jezusa odżywa w każdej naszej celebracji eucharystycznej.
Pochodzący z języka greckiego termin „eucharystia” oznacza dziękczynienie (por. KKK, 1328). Ten wydźwięk dziękczynny jasno wyraża się w dialogu wprowadzającym do Modlitwy eucharystycznej: na wezwanie kapłana „Dzięki składajmy Panu, Bogu naszemu”, wierni odpowiadają: „Godne to i sprawiedliwe”. Początek Modlitwy eucharystycznej zawiera zawsze charakterystyczną formułę, która wyraża sens zjednoczenia na modlitwie: „Zaprawdę, godne to i sprawiedliwe, słuszne i zbawienne, abyśmy zawsze i wszędzie Tobie składali dziękczynienie, Panie, Ojcze święty ”.
Te ustalone formuły, będące wyrazem tego, co czynimy podczas sprawowania Eucharystii, wyrażają duchową postawę, w której winni trwać ludzie odrodzeni w Chrystusie: dziękczynienie jest właściwe dla tego, kto odczuwa, że jest bezinteresownie miłowany, że został wewnętrznie odnowiony i jest świadom doznanego przebaczenia. Jest to sprawiedliwe i słuszne dziękować Bogu zawsze (w każdym czasie) i wszędzie (w każdym miejscu).
Stąd promieniuje duchowość dziękczynienia za dary otrzymane od Boga (życie, zdrowie, rodzina, powołanie, chrzest itd.).
Mamy dziękować Bogu nie jedynie przy wielkich okazjach, ale „zawsze”: święci dziękowali Panu w próbach, w godzinie męczeństwa (św. Cyprian poleca swoim bliskim, aby dali 25 złotych monet jego katowi: Akta męczeństwa, 3-6: Godzina czytań z 16 września), za łaskę krzyża Dla człowieka żyjącego duchem Eucharystii każda okoliczność życia jest stosowną okazją do dziękowania Bogu (por. Mane nobiscum Domine, 26).
Dziękować zawsze i „wszędzie”: w trudach życia codziennego, w domu, miejscach pracy, szpitalach, szkołach
Eucharystia wychowuje nas także do tego, byśmy jednoczyli się z dziękczynieniem, jakie wznosi się do Boga od wszystkich wierzących w Chrystusa, rozproszonych po całej ziemi, a w ten sposób łączyli nasze dzięki z dziękczynieniem samego Chrystusa.
26. Obecność Chrystusa
Dominus vobiscum.
Gloria tibi, Domine.
Laus tibi, Christe.
Mortem tuam annuntiamus, Domine, et tuam resurrectionem confitemur, donec venias.
Ecce Agnus Dei… Domine, non sum dignus…
„Podczas sprawowania Mszy świętej ujawniają się stopniowo wszystkie sposoby obecności Chrystusa w Jego Kościele, gdyż najpierw jest On obecny w samym zgromadzeniu wiernych zebranym w Jego imię; następnie w swoim słowie, kiedy zebranym czyta się i wyjaśnia Pismo św.; jest obecny także w osobie celebransa; wreszcie, i to przede wszystkim, jest obecny pod postaciami eucharystycznymi. W Sakramencie Eucharystii w sposób szczególny Chrystus jest obecny cały i niepodzielny, jako Bóg i człowiek, substancjalnie i zawsze. Ta zaś obecność Chrystusa pod postaciami >nazywa się rzeczywistą nie dlatego, jakoby inne sposoby obecności nie były rzeczywiste, lecz dlatego, że jest to obecność najwyższego stopnia
„W szczególności trzeba pielęgnować, zarówno podczas celebrowania Mszy św., jak i w kulcie eucharystycznym poza Mszą św., żywą świadomość rzeczywistej obecności Chrystusa, dbając o to, by dawać jej świadectwo tonem głosu, gestami, sposobem poruszania się, całym zachowaniem” (Mane nobiscum Domine, 18).
Sakrament jest widzialnym znakiem niewidzialnej rzeczywistości i zawiera to, co oznacza. Eucharystia jest najpierw dziełem Boga (opus Dei): Pan mówi i działa, teraz, tu, dla nas, w mocy Ducha (por. KKK, 1373). Wiarę w Jego rzeczywistą obecność wyrażamy np. w bezpośrednich wypowiedziach, które kierujemy do Pana po wysłuchaniu słowa Bożego: Chwała Tobie, Chryste, oraz przed przyjęciem Jego Ciała i Krwi: Panie, nie jestem godzien, abyś przyszedł do mnie, ale powiedz tylko słowo, a będzie uzdrowiona dusza moja.
Sprawowanie Eucharystii powinno nas prowadzić do zawołania, jakie zabrzmiało w ustach Apostołów po spotkaniu Zmartwychwstałego: „Widzieliśmy Pana!” (J 20,25). Przyjęcie Ciała i Krwi Chrystusa jest komunią ze Zmartwychwstałym, lekarstwem nieśmiertelności, zadatkiem przyszłej chwały.
Obecność, ciepło i światło promieniujące od Boga z nami powinny w nas trwać i przekształcać całe nasze życie. Komunia z Chrystusem pomaga nam „dostrzegać” znaki Bożej obecności w świecie i „ukazywać” Chrystusa tym, których spotykamy.
27. Komunia i miłość
Una voce dicentes.
Concede, ut, qui Corpore et Sanguine Filii tui reficimur, Spiritu eius Sancto repleti, unum corpus et unus spiritus inveniamur in Christo (Modlitwa eucharystyczna III).
„Populo congregato” („Gdy lud się zgromadzi”): tymi słowami zaczyna się Ordo Missae (Obrzędy Mszy świętej). Znak krzyża czyniony na początku Mszy świętej wskazuje, że Kościół jest ludem zjednoczonym w imię Trójcy.
Zgromadzenie wszystkich w tym samym miejscu w celu sprawowania świętych misteriów jest odpowiedzią daną Ojcu niebieskiemu, który wzywa swoje dzieci, aby zjednoczyły się z Chrystusem w miłości Ducha Świętego.
Eucharystia nie jest działaniem prywatnym, lecz działaniem Chrystusa, który zawsze łączy z sobą Kościół nierozerwalnym węzłem oblubieńczym (por. Mane nobiscum Domine, rozdz. III).
W liturgii słowa słuchamy tego samego słowa Bożego, będącego źródłem komunii dla wszystkich, którzy wprowadzają je w życie.
W liturgii eucharystycznej, w chlebie i winie, przedstawiamy ofiarę naszego życia: jest to „wspólna” ofiara Kościoła, który w świętych misteriach przeżywa komunię z Chrystusem.
Mocą działania Ducha Świętego, w darze Kościoła staje się obecna Ofiara Chrystusa („Wejrzyj, prosimy, na dar swojego Kościoła i przyjmij Ofiarę, przez którą nas pojednałeś ze sobą”): jedyna ofiara duchowa składana Ojcu przez Chrystusa, z Chrystusem i w Chrystusie. Owoc tego przyłączenia do „ofiary żywej i świętej” jest ukazany w Komunii sakramentalnej: „abyśmy posileni Ciałem i Krwią Twojego Syna i napełnieni Duchem Świętym, stali się jednym ciałem i jedną duszą w Chrystusie” (Modlitwa eucharystyczna III).
Oto niewyczerpane źródło komunii kościelnej, ukazane przez św. Jana w alegorii o winnym krzewie i latoroślach oraz przez św. Pawła w podobieństwie do ciała. Eucharystia buduje Kościół (por. Ecclesia de Eucharistia), napełniając go miłością Boga i rozpalając w nim miłość. Przynoszenie do ołtarza wraz z chlebem i winem, także darów pieniężnych oraz innych darów dla biednych przypomina, że Eucharystia zobowiązuje do solidarności i dzielenia się [dobrami tej ziemi]. W związku z tym Ojciec Święty skierował do nas serdeczny apel: „Czyż […] nie można by Roku Eucharystii uczynić okresem, w którym wspólnoty diecezjalne i parafialne w sposób szczególny postarają się zaradzić czynną braterską pomocą którejś z tak licznych form ubóstwa na naszym świecie?” (Mane nobiscum Domine, 28).
Modlitwa liturgiczna, chociaż ogarnia poszczególnych uczestników, jest zawsze sformułowana w liczbie mnogiej; jej podmiotem jest zaimek „my”. Jest bowiem głosem Oblubienicy, która chwali i prosi, una voce dicentes.
Również przyjmowanie tych samych postaw przez uczestników ukazuje komunię między członkami jednego organizmu. „Zachowywanie przez wszystkich uczestników jednolitych postaw ciała jest znakiem jedności członków chrześcijańskiej wspólnoty zgromadzonych na sprawowanie świętej liturgii: wyrażają one bowiem i kształtują duchowe przeżycia uczestniczących” (OWMR, 42).
Przekazanie znaku pokoju przed Komunią (albo w obrządku ambrozjańskim przed przyniesieniem darów do ołtarza) stanowi wyraz „komunii kościelnej”, koniecznej do Komunii sakramentalnej z Chrystusem. Owocem Komunii jest budowanie Kościoła, będącego widzialnym przedstawieniem komunii trynitarnej (por. Ecclesia de Eucharistia, 34).
Stąd powstaje duchowość komunii (por. Novo millennio ineunte, 43-45), której Eucharystia wymaga, i którą jednocześnie wzbudza przez celebrację eucharystyczną (por. Mane nobiscum Domine, 20-21).
Udział w Eucharystii kształtuje, oczyszcza i umacnia komunię (wspólnotę) między małżonkami.
Eucharystia podtrzymuje posługę pasterzy Kościoła i posłuszeństwo wiernych względem ich nauczania.
Udział chorych w Eucharystii utwierdza ich zjednoczenie z cierpieniami Chrystusa.
Przyjęcie Komunii jest ukoronowaniem sakramentalnego pojednania po naszych „zabłąkaniach” [w grzechu].
Święte misterium Eucharystii zapewnia komunię między licznymi charyzmatami, funkcjami, służbami, grupami, ruchami wewnątrz Kościoła.
Uczestnictwo w tej samej Eucharystii wyraża komunię między osobami pełniącymi w parafii różne czynności i posługi oraz należącymi do różnych stowarzyszeń.
Sakrament Boga z nami i dla nas domaga się tworzenia więzi pokoju, porozumienia i zgody w ziemskiej społeczności.
28. Milczenie
Quiesce in Domino et exspecta eum (Ps 37,7).
W rytmie celebracji konieczne jest milczenie, które zapewnia skupienie, uwewnętrznienie i modlitwę wewnętrzną (por. Mane nobiscum Domine, 18). Nie jest ono pustką czy nieobecnością, lecz właśnie obecnością, gotowością do przyjęcia i odpowiedzią wobec Boga, który mówi do nas, tu i teraz, i działa dla nas, tu i teraz. „Spokojny bądź wobec Pana”, przypomina Psalm 37 [36],7.
W rzeczywistości modlitwa, w swoich różnych odcieniach – uwielbienie, prośba, wezwanie, krzyk, lament, dziękczynienie – ma punkt wyjścia w milczeniu.
Wśród różnych momentów celebracji Eucharystii szczególną rolę pełni milczenie po wysłuchaniu słowa Bożego (por. Ordo Lectionum Missae, 28; OWMR, 128, 130, 136), a przede wszystkim po przyjęciu Ciała i Krwi Pańskiej (por. OWMR ,164).
Te chwile milczenia w pewnym sensie przedłużamy poza celebracją, kiedy trwamy w skupieniu na adoracji, modlitwie, kontemplacji przed Najświętszym Sakramentem.
Czy samo milczenie [praktykowane] w tradycji monastycznej i w czasie rekolekcji oraz dni skupienia nie jest przedłużeniem tych chwil milczenia, charakterystycznych dla celebracji eucharystycznej, aby obecność Pana mogła się w nas zakorzenić i przynosić owoc?
Trzeba przejść od doświadczenia liturgicznego milczenia (por. List apostolski Spiritus et Sponsa, 13) do „duchowości” milczenia, do kontemplatywnego wymiaru życia. Jeśli słowo nie jest zakotwiczone w milczeniu, może zmarnieć albo przemienić się w hałas, a nawet w ogłuszenie.
29. Adoracja
Procidebant ante sedentem in trono et adorabant viventem in saecula saeculorum (Ap 4,10).
Postawa, jaką przyjmujemy podczas celebracji Eucharystii – stojąca, siedząca, klęcząca – wskazuje na wewnętrzne nastawienia serca. Istnieje cała gama zachowań wspólnoty modlącej się.
Postawa stojąca jest wyrazem synowskiej wolności danej nam przez paschalnego Chrystusa, który podźwignął nas z niewoli grzechu; postawa siedząca wyraża gotowość serca na przyjęcie [słowa] na wzór Marii z Betanii, która usiadłszy u stóp Jezusa, słuchała słowa; klęczenie lub głęboki ukłon mówią o tym, że przed Najwyższym, przed Panem jesteśmy mali (por. Flp 2,10).
Klękanie przed Eucharystią, jak to czynią kapłan i wierni (por. OWMR, 43), wyraża wiarę w rzeczywistą obecność Pana Jezusa w Sakramencie ołtarza (por. KKK, 1387).
Tu, na ziemi, w świętych znakach dostrzegamy przebłysk liturgii sprawowanej w sanktuarium nieba, naśladując starców, którzy upadają: „przed Zasiadającym na tronie i oddają pokłon Żyjącemu na wieki wieków, i rzucają przed tronem wieńce swe” (Ap 4,10).
Jeśli w celebracji Eucharystii adorujemy Boga z nami i dla nas, to ta postawa ducha powinna się przedłużać i uwidaczniać również w tym, co czynimy, myślimy, działamy. W trosce o sprawy tego świata zawsze czyha na nas pokusa, aby zginać kolana przez bożkami, a nie przed samym Bogiem.
Słowa, którymi Jezus na pustyni przeciwstawia się bałwochwalczym pokusom diabła, powinny znaleźć oddźwięk w naszym codziennym mówieniu, myśleniu i działaniu: „Panu, Bogu swemu, będziesz oddawał pokłon i Jemu samemu służyć będziesz” (Mt 4,10).
Zginanie kolan przed Eucharystią, w adoracji Baranka, który nam pozwala świętować z sobą Paschę, wychowuje nas do tego, by się nie kłaniać bożkom stworzonym rękami człowieka i pomaga nam wiernie, z oddaniem i czcią słuchać Tego, którego uznajemy za jedynego Pana Kościoła i świata.
30. Radość
Et ideo, choris angelicis sociati,
te laudamus in gaudio confitentes: Sanctus
Propter quod caelestia tibi atque terrestria
canticum novum concinunt adorando (prefacja II o Najświętszej Eucharystii).
„Istota radości chrześcijańskiej polega na duchowym uczestnictwie w tej bezmiernej radości, boskiej i zarazem ludzkiej, jaka istnieje w sercu Jezusa Chrystusa uwielbionego” (Gaudete in Domino, II), i to uczestnictwo w radości Pana „nie może obejść się bez wieczystego sprawowania tajemnicy eucharystycznej” (tamże, IV), a w szczególny sposób bez Eucharystii sprawowanej w „dniu Pańskim”.
„Świąteczny charakter niedzielnej Eucharystii wyraża radość, jakiej Chrystus udziela swemu Kościołowi przez dar Ducha. Radość jest przecież jednym z owoców Ducha Świętego (por. Rz 14,17; Ga 5, 22)” (Dies Domini, 56).
Różne elementy podkreślają we Mszy radość spotkania z Chrystusem i braćmi, czy to w słowach (pomyślmy o Chwała na wysokości, o prefacji) czy w gestach i w świątecznej atmosferze (wstępne pozdrowienie, ozdoby kwiatowe i odpowiedni akompaniament muzyczny, zgodnie z przepisami dotyczącymi różnych okresów liturgicznych).
Wyrazem radości serca jest śpiew, który nie jest tylko zewnętrznym upiększeniem celebracji eucharystycznej (por. OWMR, 39; Dies Domini, 50; Chirografo per il centenario del motu proprio „Tra le sollecitudini” sulla musica sacra).
Zgromadzenie niebieskie, z którym jednoczy się eucharystyczna wspólnota w czasie celebracji świętych misteriów, z radością śpiewa pieśni uwielbienia Barankowi zabitemu i żyjącemu na wieki, ponieważ przy Nim nie ma już więcej smutku, płaczu ani lamentu.
„Śpiewanie Mszy” a nie tylko w czasie Mszy, pozwala doświadczyć, że Pan Jezus przebywa z nami, „aby Jego radość była w nas i nasza radość była pełna” (por. J 15,11; 16,24; 17,13). Napełnij nas, Panie, radością swojej obecności!
Radość celebracji eucharystycznej rozszerza się na całą niedzielę i uczy nas radować się zawsze w Panu, pozwala zakosztować radości braterskiego spotkania i przyjaźni oraz dzielić się radością otrzymaną w darze (por. Dies Domini, 55-58).
Byłoby sprzecznością, gdyby ktoś uczestnicząc w Eucharystii, pozwolił się opanować przez smutek. Radość chrześcijańska nie jest ślepa na cierpienia, troski i ból; byłaby to postawa naiwna i śmieszna. Ona uczy nas we łzach siewu odkrywać radość plonu (por. Ps 126[125], 5-6), w cierpieniu Wielkiego Piątku oczekiwać radości poranka Paschy.
Eucharystia uczy nas cieszyć się razem z innymi, bez zatrzymywania tylko dla siebie radości otrzymanej w darze. Bóg z nami i dla nas na naszych smutkach, bólach i cierpieniach wyciska pieczęć swojej obecności. Wzywa nas do wspólnoty z sobą i pociesza nas we wszystkich naszych utrapieniach, abyśmy także sami mogli pocieszać tych, którzy są w jakiejkolwiek udręce (por. 2 Kor 1,4).
31. Misja
Oratio universalis
„Vere Sanctus es, Domine,
quia per Filium tuum,
Spiritus Sancti operante virtute,
populum tibi congregare non desinis,
ut a solis ortu usque ad occasum
oblatio munda offeratur nomini tuo” (Modlitwa eucharystyczna IIII).
Benedicat vos omnipotens Deus Ite, missa est.
Kościół utworzony z wierzących każdego języka, ludu i narodu, jest owocem misji, którą Jezus powierzył Apostołom, i po wszystkie czasy pełni nakaz misyjny (por. Mt 28,16-20). „Kościół czerpie duchową moc dla wypełniania swojej misji z nieustannego uobecniania w Eucharystii ofiary Krzyża i z Komunii z Ciałem i Krwią Chrystusa. Tak więc Eucharystia jawi się jako źródło i jednocześnie szczyt całej ewangelizacji, ponieważ jej celem jest zjednoczenie ludzi z Chrystusem, a w Nim z Ojcem i z Duchem Świętym” (Ecclesia de Eucharistia, 22).
W modlitwie powszechnej, w Modlitwie eucharystycznej, w modlitwach Mszy w różnych potrzebach wstawiennictwo Kościoła celebrującego święte misteria obejmuje cały świat, radości i smutki ludzkości, cierpienia i krzyk biednych, tęsknotę za sprawiedliwością i pokojem, która napełnia całą ziemię (por. Mane nobiscum Domine, 27-28).
Rozesłanie, którym kończy się celebracja eucharystyczna, nie jest po prostu ogłoszeniem kresu akcji liturgicznej: błogosławieństwo, zwłaszcza w formułach uroczystych, które poprzedza rozesłanie, przypomina nam, że wychodzimy z kościoła z nakazem dawania w świecie świadectwa, że jesteśmy „chrześcijanami”. Jan Paweł II przypomina: „Rozesłanie po Mszy św. to nakaz, który pobudza każdego chrześcijanina do zaangażowania w szerzenie Ewangelii i ożywianie społeczeństwa duchem chrześcijańskim” (Mane nobiscum Domine, 24). Rozdział IV listu apostolskiego Mane nobiscum Domine traktującego o Eucharystii, ukazuje ją jako początek i program misji.
Spotkanie z Chrystusem jest talentem, którego nie wolno zakopać, ale który przez słowa i czyny ma przynosić owoc. Ewangelizacja i misyjne świadectwo wypływają z uczty eucharystycznej jak strumienie ze źródła (por. Dies Domini, 45). Misja polega na wiarygodnym wprowadzaniu Chrystusa we wszystkie dziedziny życia, pracy, trudu, cierpienia, aby duch Ewangelii stał się zaczynem historii i natchnieniem dla „planów” relacji międzyludzkich nacechowanych przez solidarność i pokój. „Czyż Kościół mógłby urzeczywistniać swoje powołanie bez umacniania stałej więzi z Eucharystią, bez posilania się tym pokarmem, który uświęca, bez szukania tego nieodzownego wsparcia dla swej działalności misyjnej? Do ewangelizowania świata potrzeba apostołów „doświadczonych” w sprawowaniu, adoracji i kontemplacji Eucharystii” (Jan Paweł II, Orędzie na Światowy Dzień Misyjny 2004, 3).
Jak można przepowiadać Chrystusa bez regularnego poznawania Go w świętych misteriach?
Jak można dawać o Nim świadectwo bez karmienia się Nim u źródła Komunii eucharystycznej?
Jak można uczestniczyć w misji Kościoła, przezwyciężając ryzyko indywidualizmu, bez pielęgnowania więzi eucharystycznej, która łączy nas z każdym bratem w wierze, a nawet z każdym człowiekiem?
Eucharystia słusznie może być nazwana także Chlebem misji. Piękną tego zapowiedzią jest pokarm, który otrzymał Eliasz, aby do końca spełnił swoją misję, bez poddania się trudnościom drogi: „mocą tego pożywienia szedł czterdzieści dni i czterdzieści nocy aż do Bożej góry Horeb” (1 Krl 19, 8).
4.INICJATYWY I ZADANIA DUSZPASTERSKIE
32. Należy wyrazić przekonanie, że poszczególni biskupi, Konferencje Episkopatów, przełożeni zakonni nie omieszkają wydać dokładnych wskazań dla owocnego ukształtowania Roku Eucharystii (por. Mane nobiscum Domine, 5 i 29).
Tytułem zachęty podajemy tu pewne wskazania i propozycje.
33. Konferencje Episkopatów
– Zwłaszcza tam, gdzie poszczególne diecezje nie będą mogły tego uczynić, należy przygotować odpowiednie pomoce, które podejmą temat Rok Eucharystii i zachęcą kapłanów oraz wiernych do refleksji; winny one przedstawić problematykę doktrynalną oraz zagadnienia duszpasterskie w ich krajach szczególnie aktualne (brak księży, zanik rozumienia u niektórych księży ważności codziennej Mszy świętej, słabe zainteresowanie Mszą świętą niedzielną, zaniedbanie kultu eucharystycznego ).
– Sprawdzić sposób przeprowadzania i jakość transmisji celebracji eucharystycznej przez telewizję i radio (por. Dies Domini, 54), zwłaszcza mających wielkie znaczenie dla tych, którzy nie mogą brać udziału we Mszy świętej (właściwe ujęcia, jakość komentarzy, piękno i godność celebracji, aby nie szerzyły się niewłaściwe zwyczaje i aby celebracja nie stała się spektaklem itd.). Uwagę należy także poświęcić transmisjom innych form modlitwy (popierać należy adoracje w kościele, unikając tego, że wierni zadowolą się śledzeniem adoracji transmitowanej w telewizji).
– Podać propozycje na otwarcie i zamknięcie Roku Eucharystii w poszczególnych diecezjach.
– Zaprosić do pogłębienia tematyki uniwersytety, wydziały, instytuty studiów, seminaria.
– Promować narodowe kongresy eucharystyczne.
– Zainteresować i zaangażować przede wszystkim kapłanów, także poprzez inicjatywy na płaszczyźnie narodowej.
34. Diecezje
– Troszczyć się o uroczyste otwarcie i oficjalne zamknięcie Roku Eucharystii, w terminach ustalonych dla Kościoła powszechnego, w dniu dogodnym w poszczególnych diecezjach: radzi się celebrację „statio” (Mszy stacyjnej) w katedrze – lub w innym odpowiednim miejscu – pod przewodnictwem biskupa; jeśli uzna się za wskazane, celebracja może się zacząć w jednym kościele lub blisko miejsca celebracji, by w procesji ze śpiewem litanii do Wszystkich Świętych udać się do miejsca celebracji (por. np. Caeremoniale Episcoporum, 261).
– W wyznaczonych dniach i okolicznościach roku liturgicznego dowartościować „Mszę stacyjną” pod przewodnictwem biskupa, jako znak komunii eucharystycznej Kościoła partykularnego (por. Mane nobiscum Domine, 22).
– Zaprosić urzędy i komisje diecezjalne wydziału duszpasterskiego (katechetyczne, liturgiczne, sztuki, muzyki liturgicznej, szkolnictwa, chorych, spraw społecznych, rodzin, duchowieństwa, życia konsekrowanego, młodzieży, ruchów ) do rozwinięcia przynajmniej jednej specyficznej inicjatywy w ciągu roku.
– Promować kongresy eucharystyczne jako czas refleksji i modlitwy.
– Dowartościować spotkania duchowieństwa (udział we Mszy krzyżma, dni skupienia, spotkania diecezjalne lub dekanalne, roczne rekolekcje, formacja stała) w celu pogłębienia tematów eucharystycznych, także na płaszczyźnie pastoralnej i duchowej.
– Nadać akcent eucharystyczny Światowemu Dniu Modlitwy o Uświęcenie Kapłanów w uroczystość Najświętszego Serca Jezusa.
– Rozpowszechniać wiedzę o świętych, którzy wyróżniali się miłością do Eucharystii, przepowiadali to Misterium albo pisali o nim, przede wszystkim jeśli mają szczególny związek z daną diecezją.
– Umożliwić poznanie dziedzictwa sztuki diecezjalnej o charakterze eucharystycznym, jakie stanowią: obrazy, rzeźby, ikonografia, ołtarze, tabernakula, naczynia liturgiczne, przechowywane w różnych kościołach i w muzeach diecezjalnych; urządzać wystawy, opracować przewodniki i inne publikacje.
– Wybierać na wieczystą adorację Najświętszego Sakramentu stosowne kościoły i kaplice, a gdzie adoracje już są, zatroszczyć się, aby miejsca te były otwarte przede wszystkim w godzinach odpowiednich dla wiernych (por. Mane nobiscum Domine, 18).
– Zapraszać młodzież, by temat XX Światowych dni Młodzieży „Przybyliśmy oddać Mu pokłon” (Mt 2,2) odniosła do Roku Eucharystii (por. Mane nobiscum Domine, 30). Wymownym tego znakiem byłoby spotkanie młodzieży podczas adoracji eucharystycznej na płaszczyźnie diecezjalnej krótko przed Niedzielą Palmową.
– Publikować opracowania na tematy eucharystyczne w tygodnikach, przeglądach diecezjalnych, na stronach internetowych, w lokalnych audycjach radiowo-telewizyjnych.
35. Parafie
Parafie powinny przyjąć zaproszenie Ojca Świętego i gorliwie się starać, aby w ciągu tego Roku niedzielna Eucharystia zajmowała centralne miejsce, jakie winna mieć we wspólnocie parafialnej, słusznie zwanej „wspólnotą eucharystyczną” (por. KL, 42; Mane nobiscum Domine, 23; Dies Domini, 35-36; Eucharisticum mysterium, 26).
W tym celu sugeruje się niektóre kierunki działania:
– Gdzie to jest konieczne, uporządkować lub właściwie wyakcentować miejsca celebracji (ołtarz, ambona, prezbiterium) i przechowywania Eucharystii (tabernakulum, kaplica adoracji); postarać się o [brakujące] księgi liturgiczne; zadbać o odpowiednie i piękne znaki (szaty, naczynia liturgiczne, wyposażenie).
– Powiększyć lub ustanowić parafialną grupę liturgiczną, otoczyć troską ustanowionych szafarzy i nadzwyczajnych szafarzy Komunii świętej, ministrantów, scholę, kantorów itd.
– Szczególną uwagę zwrócić na śpiew liturgiczny, uwzględniając wskazówki dane w ostatnim Chirografie Jana Pawła II o muzyce świętej.
– Zaprogramować w ciągu roku – w Okresie Wielkanocnym, w Wielkim Poście – specjalne spotkania formacyjne na temat Eucharystii w życiu Kościoła i chrześcijanina; okazją szczególną dla dorosłych i młodzieży jest czas przygotowania do Pierwszej Komunii św.
– Przestudiować Ogólne wprowadzenie do Mszału rzymskiego (por. Mane nobiscum Domine, 17) i Praenotanda do Ordo Lectionum Missae; księgę Komunia święta i kult tajemnicy eucharystycznej poza Mszą świętą; ostatnią encyklikę Ecclesia de Eucharistia i instrukcję Redemptionis Sacramentum, która została wydana w odpowiedzi na postulat wyrażony przez Papieża w tejże encyklice.
– Wychowywać do zachowania się, „bycia w kościele”: zwracać uwagę na gesty wykonywane przy wejściu do kościoła: przyklęknięcie lub głęboki ukłon przed Najświętszym Sakramentem; dbać o klimat skupienia; podawać wskazania pomocne w wewnętrznym uczestnictwie we Mszy świętej, zwłaszcza w niektórych momentach (chwile milczenia, modlitwa osobista po Komunii) i wychowywać do uczestnictwa zewnętrznego (sposób śpiewania aklamacji lub wykonywania chóralnie części wspólnych). Przy Komunii pod obiema postaciami należy uwzględnić obowiązujące normy (por. KL, 55; OWMR, 281-287; Redemptionis Sacramentum, 100-107).
– Odpowiednio obchodzić rocznicę poświęcenia kościoła własnego.
– Odkryć na nowo „własny” kościół parafialny; poznać sens tego, co się zwykle w nim widzi: objaśniać symbolikę ołtarza, ambony, tabernakulum, ikonografii, witraży, portali itd. To, co w kościele widzialne, ma pomagać w kontemplacji rzeczywistości niewidzialnej.
– Promować – wskazując także sposoby praktyczne – kult eucharystyczny oraz modlitwę osobistą i wspólną przed Najświętszym Sakramentem (por. Mane nobiscum Domine, 18): nawiedzenie, adorację Najświętszego Sakramentu i błogosławieństwo eucharystyczne, czterdziestogodzinne nabożeństwo, procesje eucharystyczne. Zadbać o odpowiednie przedłużenie adoracji eucharystycznej po Mszy Wieczerzy Pańskiej w Wielki Czwartek (por. Dyrektorium o pobożności ludowej, 141).
– Zależnie od okoliczności proponować szczególne inicjatywy (adoracje nocne).
– Zweryfikować regularność i godny sposób zanoszenia Komunii świętej chorym.
– Wyjaśnić naukę Kościoła o Wiatyku.
– Towarzyszyć życiu duchowemu tych, którzy znajdując się w nieprawidłowych sytuacjach życiowych i uczestnicząc we Mszy świętej, nie mogą przyjąć Komunii eucharystycznej.
36. Sanktuaria
Rok Eucharystii bezpośrednio dotyczy także sanktuariów jako miejsc, które już ze swej natury winny obficie przekazywać wiernym środki zbawienia. Należy w nich dbać o gorliwe przepowiadanie słowa Bożego, o rozwój życia liturgicznego, szczególnie przez Eucharystię i celebrację pokuty, a także pielęgnować uznane formy pobożności ludowej (por. KPK, kan. 1234, § 1; Dyrektorium o pobożności ludowej, 261-278).
W tym Roku szczególnym zainteresowaniem wiernych i pielgrzymów będą się cieszyć sanktuaria erygowane z powodu cudów eucharystycznych i pobożności eucharystycznej.
– Ponieważ sprawowanie Eucharystii jest szczytem wielorakiej działalności sanktuariów (ewangelizacja, dzieła miłości, kultura), owocne będą następujące inicjatywy:
prowadzenie pielgrzymów – biorąc za punkt wyjścia szczególną dla sanktuarium formę pobożności – do głębokiego spotkania z Chrystusem;
troska o przykładne sprawowanie celebracji eucharystycznej;
popieranie uczestnictwa różnych grup w tej samej celebracji eucharystycznej, odpowiednio wyrażone i uwzględniające różnorodność języków; uwzględnianie śpiewu gregoriańskiego, przede wszystkim wykonywanie na łatwiejsze melodie części stałych Mszy świętej, zwłaszcza symbolu wiary i modlitwy Pańskiej (por. Dyrektorium o pobożności ludowej, 268).
– Zapewnienie możliwości pełnej skupienia modlitwy przed Najświętszym Sakramentem, i animowanie czasu wspólnej adoracji. Troska o odpowiednie oznaczenie miejsca, w którym znajduje się tabernakulum (por. OWMR, 314-317; Redemptionis Sacramentum, 130).
– Zachęcanie do praktyki sakramentu pokuty i zapewnienie obecności spowiedników, którzy w wyznaczonych godzinach są do dyspozycji wiernych (por. Dyrektorium o pobożności ludowej, 267).
37. Klasztory, wspólnoty zakonne i instytuty
Istnieje ścisły związek między Eucharystią i życiem konsekrowanym (por. Vita consecrata, 95; Kongregacja Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego, Instrukcja Rozpocząć na nowo od Chrystusa, 26). Dlatego Rok Eucharystii powinien stać się dodatkowym bodźcem do serdecznego i jeszcze głębszego umiłowania własnego powołania i misji zarówno w wymiarze osobistym jak i wspólnotowym.
We wszystkich regułach i konstytucjach jest nakazana lub zalecana codzienna Msza i pobożność eucharystyczna.
– Rok Eucharystii jest okazją do podjęcia refleksji i weryfikacji w następujących dziedzinach:
- jakość celebracji eucharystycznej we wspólnotach;
- wierność normom liturgicznym;
- stan dziedzictwa eucharystycznego tradycji własnego instytutu jak również sytuacji obecnej;
- osobista pobożność eucharystyczna.
– Odkrycie w życiu i pismach założycieli, jak praktykowali oni pobożność eucharystyczną i jak o niej nauczali.
– Przeprowadzenie sondażu umożliwiającego odpowiedź na pytania: jakie świadectwo życia eucharystycznego dają osoby życia konsekrowanego działające w parafiach, szpitalach, domach opieki, instytucjach wychowawczych i szkolnych, więzieniach, ośrodkach duchowości, domach spotkań, sanktuariach, klasztorach?
– Sprawdzenie, czy wielokrotnie podawane przez Magisterium wskazania (por. Dies Domini, 36) dotyczące uczestnictwa we Mszy niedzielnej w parafii są przestrzegane i czy harmonizują z duszpasterstwem Kościoła diecezjalnego, w którym wierni żyją.
– Zwiększenie liczby godzin adoracji Najświętszego Sakramentu (por. Mane nobiscum Domine, 18).
38. Seminaria i domy formacji
Specjalny Rok Eucharystii dotyczy także wspólnot i domów formacji, w których przygotowują się przyszli kapłani diecezjalni i zakonni, a także diakoni (por. Mane nobiscum Domine, 30).
Uczestnictwo w Uczcie przy stole słowa i Eucharystii prowadzi do coraz dojrzalszej odpowiedzi na powołanie i otwiera na szczególną misję, którą Bóg powierza wezwanym przez siebie jako przyszłym pasterzom swego ludu (por. Kongregacja ds. Wychowania Katolickiego, Instrukcja o formacji liturgicznej w seminariach, 8-27 i Dodatek, 30-41).
Eucharystia towarzyszy seminarzystom w codziennej drodze formacji oraz ukazuje im to, jest sercem ich przyszłej służby.
Należy zwrócić uwagę na następujące sprawy:
– Troska o związek między formacją teologiczną i doświadczeniem duchowym Misterium eucharystycznego dla zapewnienia głębszej interioryzacji.
– Troska o wewnętrzne i zewnętrzne uczestnictwo w celebracji Mszy świętej.
– Poznanie teologii liturgii wypływającej z obrzędów i tekstów celebracji eucharystycznej.
– Praktyczna znajomość obrzędów Mszy i przede wszystkim sposobu jej sprawowania: znaczenie przestrzeni celebracji; gatunki literackie różnych tekstów oraz sposób ich wypowiadania; przebieg obrzędów; znajomość budowy mszału i norm regulujących celebrację eucharystyczną w różne dni roku; dozwolona możliwość wyboru formuł i formularzy.
– Walor znajomości języka łacińskiego i śpiewu gregoriańskiego w takim stopniu, by można było modlić się i śpiewać po łacinie, zgodnie z tradycją modlącego się Kościoła.
– Popieranie adoracji eucharystycznej, czy to osobistej czy wspólnotowej, w jej różnych formach, z wystawieniem Najświętszego Sakramentu włącznie.
– Odpowiednie umieszczenie tabernakulum w sposób sprzyjający modlitwie prywatnej.
39. Stowarzyszenia, ruchy, bractwa
Duch komunii, braterstwa i uczestnictwa, który motywuje przystąpienie do jakiegoś stowarzyszenia, jest naturalnie związany z misterium eucharystycznym.
Istnieją bractwa i stowarzyszenia wyraźnie poświęcone Eucharystii, Najświętszemu Sakramentowi, pobożności eucharystycznej.
Zakorzenienie stowarzyszeń, grup i ruchów w Kościele, do którego budowania i żywotności się przyczyniają, zgodnie ze swymi charyzmatami, przejawia się w regularnym spotykaniu na parafialnych Mszach niedzielnych (por. Mane nobiscum Domine, 23; Dies Domini, 36).
Rok Eucharystii jest:
– apelem do refleksji, weryfikacji, uwewnętrznienia, i ewentualnego skorygowania tradycyjnych statutów;
– okazją do katechetyczno-mistagogicznego zgłębiania Eucharystii;
– bodźcem do poświęcenia więcej czasu na adorację eucharystyczną oraz włączenia także innych osób do swego rodzaju „apostolatu” eucharystycznego;
– zaproszeniem do połączenia modlitwy i dzieł miłości.
5.ASPEKTY KULTUROWE
40. Ten rozdział redagujemy świadomie w sposób schematyczny, lecz ma on niepoślednie znaczenie. Ograniczamy się tutaj do spraw istotnych, z uwagi na fakt, że na płaszczyźnie kultury mamy do czynienia ze zróżnicowanymi sytuacjami wielu Kościołów partykularnych rozproszonych po świecie. Każdy z nich tkwi w określonych uwarunkowaniach wraz ze swym bogactwem, swymi właściwościami i swoją historią. Zadaniem Kościołów partykularnych będzie nadanie konkretnych kształtów podanym tu sugestiom tematycznym. Nietrudno jednak zrozumieć, jak ważne jest, aby okoliczność tego Roku Eucharystii została wykorzystana jako wezwanie do odkrycia wielkiego wpływu Eucharystii na ludzką kulturę w przeszłości i obecnie.
41. Badania historyczne
Otwierają się przestrzenie badań dla wydziałów teologicznych, uniwersytetów katolickich i instytutów studiów wyższych. Wydziałom teologicznym sugerujemy połączenie wnikliwego badania biblijno-teologicznych podstaw Eucharystii oraz głębokiego doświadczenia życia chrześcijańskiego, zwłaszcza w świadectwie życia świętych.
42. Budynki, zabytki, biblioteki
Katedry, klasztory, sanktuaria i liczne kościoły już same w sobie reprezentują „dobro kulturowe” i często uważa się je także za ośrodki promieniowania kultury. W tej perspektywie Rok Eucharystii może się przyczynić do tego, aby tematyka eucharystyczna, która w dziedzictwie kulturowym i artystycznym ma swe szczególne miejsce, stała się przedmiotem refleksji i była lepiej poznana.
Wystawy, zebrania i publikacje różnego rodzaju mogą być realizowane także we współpracy z instytucjami i zakładami kościelnymi oraz niekościelnymi (uniwersytety, wydziały, ośrodki studiów, koła kulturalne, wydawnictwa).
43. Sztuka, muzyka sakralna, literatura
Z jednej strony sztuka sakralna o tematyce eucharystycznej jest świadectwem wyznawanej wiary, z drugiej jest przekazywaniem jej ludowi Bożemu. Można by podać liczne przykłady, od dobrze znanych malowideł zdobiących ściany rzymskich katakumb do licznych przedstawień tego tematu, powstałych w ciągu wieków czy to na Wschodzie, czy na Zachodzie.
Poznanie tradycji pozwala zauważyć „eucharystyczne” akcenty, które inspirowały twórczość artystyczną minionych epok i konfrontować je z dziełami współczesnymi.
Ograniczamy się tu do przypomnienia niektórych dziedzin tematycznych:
Co do sztuki sakralnej:
– ołtarze, tabernakula, kaplice
– freski, mozaiki, miniatury, obrazy, rzeźby, arrasy, intarsje
– naczynia święte: kielichy, puszki, pateny, monstrancje
– paramenty: szaty liturgiczne, obrusy ołtarzowe, baldachimy, sztandary
– przedmioty artystyczne i powozy do procesji eucharystycznych
– specjalne przybory do złożenia Najświętszego Sakramentu w Wielki Czwartek.
Co do muzyki sakralnej:
– msze
– hymny
– sekwencje
– motety.
Co do literatury, teatru, filmografii:
– poezja
– opowiadania
– powieści
– przedstawienia
– filmy
– dokumentacje.
44. We wszystkich tych dziedzinach ludzie kompetentni łatwo znajdą właściwe drogi. Byłoby to wielkim osiągnięciem Roku Eucharystii, gdyby podjęte badania doprowadziły do lepszego poznania i szerszej popularyzacji skarbów, które należą do wspólnego dziedzictwa chrześcijaństwa na różnych kontynentach.
W tym kierunku zmierza również to, co Papież mówi w Mane nobiscum Domine, gdzie mając na uwadze Eucharystię, wzywa do wielkiego wysiłku dawania świadectwa o „obecności Boga w świecie”. W obliczu prądów kulturowych, które dążą do zepchnięcia na margines chrześcijańskiego wkładu w kulturę, a nawet pragną wymazać pamięć o jego historycznej roli na ziemiach tradycyjnie chrześcijańskich, Papież napisał: „Nie lękajmy się mówić o Bogu i z dumą nosić znaki wiary. „Kultura Eucharystii” rozwija kulturę dialogu, która z niej czerpie swą siłę i pokarm. Błędem jest uważać, że publiczne odniesienie do wiary mogłoby naruszyć słuszną autonomię państwa i instytucji cywilnych, czy nawet rodzić postawy nietolerancji. Jeśli w historii nie obeszło się bez błędów w tej dziedzinie również ze strony wierzących, jak o tym przypomniałem przy okazji Jubileuszu, nie należy ich przypisywać „chrześcijańskim korzeniom”, ale niekonsekwencji chrześcijan względem własnych korzeni” (Mane nobiscum Domine, 26).
ZAKOŃCZENIE
Rok łaski, gorliwości, mistagogii
45. Kończąc ten list, po licznych sugestiach i propozycjach wypada powrócić do tego, co najistotniejsze, oraz przypomnieć, że Ojciec Święty w liście apostolskim Mane nobiscum Domine mówi o „Roku łaski”. Bo rzeczywiście, wszystko, co potrafimy uczynić, będzie mieć sens tylko wtedy, gdy uwzględnimy perspektywę Bożego daru. Inicjatywy powinny wytyczyć drogi i stworzyć przewody, aby łaska, którą daje Duch Święty, obficie płynęła i mogła być przyjmowana przez pojedyncze osoby i przez wspólnoty. Wyznanie gotowości (Oto ja) Świętej Dziewicy powinno jeszcze raz nadać ton wyznaniu Oto ja całego Kościoła, który nieustannie, razem z Ciałem i Krwią Chrystusa otrzymuje także dar macierzyństwa Maryi: „Oto Matka twoja!” (por. Ecclesia de Eucharistia, 57).
Sukces tego Roku niewątpliwie zależeć będzie od pogłębienia modlitwy. Jesteśmy zaproszeni do sprawowania Eucharystii, do przyjmowania jej, do adorowania jej, z wiarą Świętych. W tym dniu, w którym Kościół oddaje cześć św. Teresie od Jezusa, jakże nie przypomnieć zapału wielkiej mistyczki hiszpańskiej, doktora Kościoła? Z myślą o Komunii eucharystycznej pisze ona: „Nie trzeba daleko chodzić, aby Pana szukać. Jak długo natura nie strawiła postaci chleba, dobry Jezus jest w nas: Idźmy do Niego!” (Droga doskonałości, 8).
Ten szczególny Rok powinien nam pomóc w spotkaniu Jezusa w Eucharystii, abyśmy Nim żyli. Do tego powinna także prowadzić katecheza „mistagogiczna”, do której Papież wzywa pasterzy (por. Mane nobiscum Domine, 17). Odpowiadając na ten apel, zakończmy wzorcowym tekstem zachodniej mistagogii, wyjętym z De Mysteriis (nr 54) św. Ambrożego:
Pan Jezus sam zapewniał: „To jest Ciało moje”. Przed wypowiedzeniem słów niebiańskiego błogosławieństwa oznacza to inną rzecz, po konsekracji to już Ciało… On sam wskazał na własną Krew. Przed konsekracją nazywa się inaczej, po konsekracji jest to Krew. Ty zaś powiadasz: „Amen”, to znaczy, „naprawdę tak jest”. Niech serce wewnątrz wyznaje to, co mówią usta. Niech serce odczuwa to, co głoszą słowa (Pisma Ojców Kościoła, tom XXVI, Poznań 1970, s. 49).
W siedzibie Kongregacji ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów, dnia 15 października 2004 r., we wspomnienie św. Teresy od Jezusa, dziewicy i doktora Kościoła.
Francis Kard. Arinze, Prefekt
+ Domenico Sorrentino, Arcybiskup Sekretarz
(Tłum. z włoskiego ks. Stanisław Czerwik)
